Làm thế nào để đối phó khi thị trường giảm giá đến gần? Nắm vững đặc điểm của thị trường giảm giá và chiến lược đầu tư mới là chìa khóa

Trong bất kỳ thị trường nào, biến động giá đều xuất hiện theo chu kỳ như thủy triều. Thị trường bò giá thịnh vượng tất nhiên rất hấp dẫn, nhưng thực sự thử thách trí tuệ nhà đầu tư thường là trong giai đoạn thị trường gấu suy thoái. Thay vì hoảng loạn, hãy đi sâu vào hiểu bản chất và đặc điểm của thị trường gấu, như vậy mới có thể tìm ra cơ hội trong chu kỳ giảm giá.

Thị trường gấu là gì? Định nghĩa cốt lõi của đặc điểm thị trường gấu

Thị trường gấu (Bear Market) được định nghĩa trực quan nhất là: giá tài sản giảm hơn 20% so với đỉnh cao. Ngưỡng 20% này áp dụng cho S&P 500, Nasdaq, tiền điện tử hay các loại tài sản khác. Khi xu hướng giảm này kéo dài nhiều tháng thậm chí nhiều năm, sẽ hình thành một trạng thái suy thoái hệ thống.

Thị trường chứng khoán Mỹ năm 2022 là ví dụ điển hình. Chỉ số Dow Jones từ đỉnh cao ngày 5 tháng 1 năm 2022 là 36,952.65 đã giảm liên tục, đến ngày 23 tháng 9 đã thủng mốc 29,562.12, và ngày 26 tháng 9 đóng cửa ở 29,260.81, chính thức tuyên bố bước vào vùng thị trường gấu.

Ngược lại, khi giá bật lên từ đáy vượt quá 20%, thì bước vào thị trường bò (Bull Market). Đáng chú ý là khái niệm thị trường gấu áp dụng cho tất cả các tài sản có thể giao dịch — cổ phiếu, trái phiếu, bất động sản, hàng hóa, ngoại hối, thậm chí tiền điện tử đều theo cùng một logic định nghĩa.

Đặc điểm thị trường gấu: Làm thế nào để nhận biết thị trường đã chuyển sang?

Đặc điểm cốt lõi 1: Mức giảm giá và chu kỳ thời gian

Theo định nghĩa của Ủy ban Chứng khoán Mỹ, khi đa số các chỉ số chứng khoán giảm 20% hoặc hơn trong vòng hai tháng, thị trường chính thức bước vào giai đoạn gấu. Dựa trên dữ liệu lịch sử của chỉ số S&P 500, trong 140 năm qua, có 19 lần thị trường gấu, trung bình mức giảm là 37.3%, chu kỳ trung bình là 289 ngày.

Tuy nhiên, chu kỳ của thị trường gấu có thể rất khác nhau. Thị trường gấu do dịch COVID-19 năm 2020 chỉ kéo dài 1 tháng, từ ngày 12 tháng 2, đỉnh cao của Dow Jones là 29,568, đến ngày 23 tháng 3 còn 18,213 điểm, chỉ trong 42 ngày đã bật lên 20% thoát khỏi thị trường gấu. Trong khi đó, thị trường gấu của cuộc khủng hoảng tài chính 2008 kéo dài hơn 5 năm, mức giảm lên tới 53.4%.

Đặc điểm cốt lõi 2: Dấu hiệu suy thoái của nền kinh tế cơ bản

Thị trường gấu không phải là hiện tượng cô lập, thường đi kèm với suy thoái kinh tế, tỷ lệ thất nghiệp tăng và giảm phát. Ngân hàng trung ương đối mặt với áp lực này thường sẽ kích hoạt các biện pháp nới lỏng định lượng để cứu thị trường. Nhưng kinh nghiệm lịch sử cho thấy, các đợt tăng giá trước khi chính thức bắt đầu QE chỉ là sự phục hồi tạm thời của thị trường gấu, chưa thực sự thoát khỏi khó khăn.

Đặc điểm cốt lõi 3: Tích tụ bong bóng tài sản

Giá trị tài sản hiện tại đang lệch rất xa so với giá trị thực, khi các nhà tham gia thị trường thể hiện sự nhiệt huyết đầu tư phi lý, thì sự xuất hiện của thị trường gấu gần như là điều không thể tránh khỏi. Ngân hàng trung ương để kiềm chế lạm phát sẽ thắt chặt thanh khoản, thị trường theo đó bước vào giai đoạn giảm sút định kỳ.

Các yếu tố gây ra thị trường gấu là gì?

Hình thành thị trường gấu thường do nhiều yếu tố phối hợp:

Niềm tin thị trường sụp đổ — Khi kỳ vọng về triển vọng tiêu cực, người tiêu dùng giảm chi tiêu không thiết yếu, doanh nghiệp cắt giảm tuyển dụng và mở rộng, nhà đầu tư bán tháo tài sản, tạo thành một bộ ba gây ra đợt giảm giá cổ phiếu ngắn hạn.

Bong bóng giá quá mức — Giá tài sản tăng cao đến mức không còn ai mua, bắt đầu giảm, gây ra hiệu ứng giẫm đạp, đà giảm nhanh hơn, niềm tin thị trường sụp đổ.

Chấn động tài chính hoặc địa chính trị — Các sự kiện lớn như phá sản tổ chức tài chính, khủng hoảng nợ chủ quyền, xung đột khu vực có thể trực tiếp kích hoạt hoảng loạn thị trường. Chiến tranh Nga-Ukraine đẩy giá năng lượng lên cao, căng thẳng thương mại Trung-Mỹ làm giảm lợi nhuận doanh nghiệp, đều là minh chứng rõ ràng.

Chính sách tiền tệ thắt chặt — Việc Cục Dự trữ Liên bang tăng lãi suất, thu hẹp bảng cân đối kế toán sẽ trực tiếp làm giảm thanh khoản, kìm hãm chi tiêu của doanh nghiệp và người tiêu dùng, từ đó đè nặng lên giá trị tài sản.

Chấn động bên ngoài — Thảm họa thiên nhiên, dịch bệnh hoặc khủng hoảng năng lượng đều có thể gây ra đợt sụt giảm mạnh của thị trường toàn cầu, đại dịch COVID-19 năm 2020 là ví dụ điển hình.

Lịch sử thị trường gấu: Bài học từ 1973 đến 2022

Khủng hoảng dầu mỏ 1973-1974: Suy thoái kéo dài trong thời kỳ hệ thống sụp đổ

Sau chiến tranh Trung Đông lần thứ tư, OPEC thực hiện lệnh cấm vận dầu mỏ, giá dầu tăng từ 3 USD lên 12 USD trong vòng nửa năm (tăng 300%). Điều này làm trầm trọng thêm lạm phát 8% đã có của Mỹ, dẫn đến tình trạng trì trệ kéo dài — GDP giảm 4.7%, lạm phát đạt 12.3%. Chỉ số S&P 500 giảm 48%, Dow Jones mất gần một nửa, thị trường gấu kéo dài 21 tháng, là một trong những cuộc sụp đổ hệ thống sâu nhất trong lịch sử chứng khoán Mỹ hiện đại.

Thứ hai đen tối năm 1987: Thị trường học cách tự cứu

Ngày 19 tháng 10 năm 1987, ngày thứ hai đen tối của phố Wall, chỉ số Dow Jones giảm 22.62%. Chính phủ rút ra bài học từ cuộc Đại suy thoái 1929, lập tức công bố các biện pháp ổn định, bao gồm hạ lãi suất và cơ chế ngắt quãng giao dịch (circuit breaker). Thị trường chỉ mất 1 năm 4 tháng để trở lại đỉnh cũ, chứng tỏ thị trường đã học cách tiêu hóa thông tin tiêu cực.

Bong bóng dot-com 2000: Hiện tượng tan vỡ ảo tưởng

Trong cơn sốt công nghệ cuối thập niên 90, nhiều công ty công nghệ cao niêm yết, nhưng phần lớn thiếu lợi nhuận thực, dựa vào “lời hứa” để thổi giá. Khi dòng tiền rút lui, hiệu ứng giẫm đạp xảy ra. Bong bóng này vỡ đã chấm dứt đợt bò giá dài nhất trong lịch sử thị trường Mỹ, sau đó kéo theo suy thoái kinh tế.

Khủng hoảng tài chính 2008: Mùa đông kéo dài năm năm

Khủng hoảng vay thế chấp dẫn đến khủng hoảng tài chính toàn cầu. Chỉ số Dow Jones từ 14,164.43 giảm còn 6,544.44 điểm, giảm 53.4%. Đến ngày 5 tháng 3 năm 2013 mới phục hồi về đỉnh năm 2007, thị trường gấu kéo dài hơn 5 năm, là một trong những cuộc khủng hoảng hệ thống nghiêm trọng nhất trong lịch sử gần đây.

Ảnh hưởng COVID-19 2020: Sự cứu trợ kịp thời của các ngân hàng trung ương toàn cầu

Dịch COVID-19 gây hoảng loạn toàn cầu, từ đỉnh cao ngày 12 tháng 2 của Dow Jones là 29,568, đến đáy ngày 23 tháng 3 còn 18,213. Nhưng các ngân hàng trung ương toàn cầu đã rút ra bài học từ 2008, lập tức kích hoạt QE để ổn định thanh khoản, ngày 26 tháng 3, chỉ số Dow Jones đóng cửa ở 22,552, chỉ trong 6 tuần đã thoát khỏi thị trường gấu. Sau đó, thị trường chứng kiến hai năm bùng nổ mạnh mẽ.

Thị trường gấu 2022: Tăng lãi suất, chiến tranh và hỗn loạn chuỗi cung ứng

Sau đại dịch, các ngân hàng trung ương toàn cầu đẩy mạnh QE dẫn đến lạm phát tăng vọt. Năm 2022, cộng thêm chiến tranh Nga-Ukraine đẩy giá hàng hóa tăng cao, Fed tăng mạnh lãi suất thu hẹp bảng cân đối, đặc biệt ảnh hưởng nặng nề đến cổ phiếu công nghệ. Thị trường gấu này phản ánh tác động sâu của các điều chỉnh chính sách, dự kiến kéo dài đến năm 2023.

Chiến lược đầu tư trong thị trường gấu: Làm thế nào để tồn tại và kiếm lời trong chu kỳ giảm?

Chiến lược 1: Giảm thiểu rủi ro, giữ vững nguồn lực

Trong thị trường gấu, cần giữ đủ tiền mặt, tránh sử dụng đòn bẩy quá mức. Đặc biệt, hạn chế đầu tư vào các cổ phiếu có P/E cao và dựa vào “lời hứa” — loại cổ phiếu này tăng mạnh trong thị trường bò, nhưng giảm mạnh trong thị trường gấu.

Chiến lược 2: Tìm nơi trú ẩn và cổ phiếu giá thấp

Ngoài việc giữ tiền mặt, có thể chú ý đến các cổ phiếu ít bị ảnh hưởng bởi chu kỳ kinh tế như cổ phiếu y tế. Đồng thời, tập trung vào các cổ phiếu có lợi thế cạnh tranh bền vững, đã giảm sâu nhưng vẫn có khả năng duy trì lợi nhuận trong hơn 3 năm. Những cổ phiếu này cần có lợi thế cạnh tranh đủ lớn để vượt qua thời gian, nếu không, khi thị trường hồi phục, cũng khó trở lại đỉnh cũ.

Nếu không chắc chắn về khả năng của từng cổ phiếu, đầu tư vào ETF toàn thị trường chờ đợi chu kỳ phục hồi tiếp theo là phương án an toàn.

Chiến lược 3: Sử dụng công cụ tài chính để bắt lấy cơ hội giảm giá

Trong thị trường gấu, xác suất giảm giá cao, khả năng short bán tăng lên. Các công cụ phái sinh như hợp đồng chênh lệch (CFD) có thể dùng để bán khống, bao gồm các chỉ số, ngoại hối, hợp đồng tương lai, cổ phiếu và hàng hóa. Nhiều nền tảng giao dịch cung cấp tài khoản mô phỏng giúp nhà đầu tư làm quen, chuẩn bị cho giao dịch thực tế.

Phản hồi của thị trường gấu và bẫy thị trường gấu: Làm thế nào để phân biệt tín hiệu thật giả?

Phản hồi thị trường gấu (bẫy thị trường gấu) là hiện tượng trong xu hướng giảm xuất hiện vài ngày hoặc vài tuần phục hồi. Nếu tăng trên 5%, có thể coi là phản hồi. Xu hướng này dễ khiến nhà đầu tư nhầm lẫn rằng thị trường bò đã bắt đầu, nhưng trừ khi có đợt tăng liên tiếp nhiều tháng hoặc phản hồi vượt quá 20% thoát khỏi thị trường gấu, còn không đều coi là phản hồi tạm thời.

Làm thế nào để nhận biết bắt đầu thị trường bò thực sự?

Quan sát các chỉ số sau:

1. 90% cổ phiếu giao dịch ở mức cao hơn trung bình 10 ngày
2. Hơn 50% cổ phiếu tăng giá
3. Hơn 55% cổ phiếu lập đỉnh mới trong 20 ngày

Khi các điều kiện này thỏa mãn, mới xác nhận thị trường gấu thực sự kết thúc và bắt đầu thị trường bò mới.

Tóm lại: Thị trường gấu không phải là thảm họa, mà là cơ hội tái cấu trúc

Thị trường gấu không đáng sợ, quan trọng là nhận biết đúng thời điểm bắt đầu và sử dụng các công cụ phù hợp để ứng phó. Nhà đầu tư có thể bảo vệ tài sản bằng cách bán khống để tạo cơ hội cho chính mình. Thay đổi tâm lý, nắm bắt thời cơ, cả mua lẫn bán đều có thể sinh lời.

Với nhà đầu tư thận trọng, điều quan trọng nhất trong thị trường gấu là giữ kiên nhẫn, thực hiện chặt chẽ các nguyên tắc cắt lỗ và chốt lời, như vậy mới có thể bảo vệ tài sản hiệu quả. Đặc điểm của thị trường gấu rõ ràng, chỉ cần học cách nhận diện và xây dựng chiến lược phù hợp, ta có thể chuyển từ bị động sang chủ động, biến thách thức thành cơ hội.