Biến động cực hạn của thị trường chứng khoán: Nắm vững chiến lược giao dịch và đối phó rủi ro khi giá trần và sàn

Trong thị trường chứng khoán, hiện tượng gây chú ý nhất đối với nhà đầu tư chính là việc giá cổ phiếu chạm mức trần hoặc sàn trong các đợt biến động cực đoan. Nhiều nhà đầu tư mới vừa tò mò vừa bối rối: thực sự trần và sàn là gì? Khi những tình huống này xảy ra, có thể tiếp tục mua bán không? Làm thế nào để bảo vệ vốn trong các đợt biến động cao này? Bài viết này sẽ phân tích sâu các vấn đề then chốt đó.

Hiểu về giới hạn cực đoan của giá cổ phiếu

Định nghĩa về trần và sàn

Trong giao dịch chứng khoán, cơ quan quản lý nhằm bảo vệ trật tự thị trường sẽ thiết lập giới hạn biến động giá mỗi ngày. Trần là khi giá cổ phiếu tăng đến mức tối đa quy định trong ngày giao dịch, giá bị đóng băng không thể vượt lên nữa. Ngược lại, sàn là khi giá giảm đến giới hạn thấp nhất trong ngày, không thể giảm tiếp nữa.

Ví dụ theo quy tắc của thị trường Đài Loan, giới hạn biến động giá trong ngày của cổ phiếu niêm yết và đăng ký giao dịch là ±10% so với giá đóng cửa của ngày giao dịch trước đó. Giả sử một cổ phiếu đóng cửa ngày hôm qua ở mức 300 đồng, thì hôm nay giá tối đa chỉ được đạt 330 đồng, tối thiểu là 270 đồng.

Cách nhận biết cổ phiếu trần và sàn

Quan sát biểu đồ giá là cách nhận biết trực tiếp nhất. Khi biểu đồ nến thể hiện một đường thẳng ngang, không còn dao động nữa, gần như chắc chắn đã chạm giới hạn giá. Trên hệ thống giao dịch của thị trường Đài Loan, cổ phiếu trần được đánh dấu nền đỏ, cổ phiếu sàn nền xanh, giúp nhà đầu tư dễ phân biệt.

Ngoài ra, có thể quan sát qua sổ lệnh. Khi cổ phiếu trần, các lệnh mua tập trung dày đặc, trong khi các lệnh bán thưa thớt, phản ánh tâm lý mua nhiều hơn bán. Ngược lại, khi sàn, các lệnh bán chất đống, trong khi lệnh mua ít ỏi, thể hiện tâm lý thị trường cực kỳ bi quan.

Cơ chế giao dịch và cách thực hiện khi gặp trần, sàn

Quy tắc mua bán trong thời gian trần

Nhiều nhà đầu tư nhầm tưởng rằng khi cổ phiếu trần thì không thể giao dịch, thực tế trần không cấm đặt lệnh, giao dịch vẫn diễn ra bình thường. Tuy nhiên, có những điểm cần lưu ý:

Nếu bạn muốn mua cổ phiếu trần, phải đặt lệnh ở giá trần hoặc cao hơn. Nhưng vì đã có nhiều lệnh mua chờ ở mức giá trần, lệnh của bạn có thể phải xếp hàng chờ, khả năng khớp lệnh không cao.

Ngược lại, nếu muốn bán cổ phiếu trong thời gian trần, đặt lệnh bán ở giá trần sẽ nhanh chóng khớp, vì lúc này cầu mua rất mạnh, gần như không có trở ngại.

Quy tắc mua bán trong thời gian sàn

Tình huống sàn trái ngược hoàn toàn. Nếu bạn đặt lệnh mua ở giá sàn, do có nhiều người bán chờ bán ra, lệnh của bạn sẽ khớp nhanh chóng. Chỉ cần chấp nhận mua ở giá sàn, khả năng khớp lệnh gần như 100%.

Tuy nhiên, nếu muốn bán trong thời gian sàn, phải chờ có người mua tiếp nhận, trong trường hợp cầu mua ít, bạn có thể phải xếp hàng chờ, thậm chí không thể khớp hết trong ngày. Một số nhà đầu tư chọn cách bán theo giá thị trường trong thời điểm sàn để đảm bảo thực hiện giao dịch nhanh chóng, gọi là chiến lược bán theo giá thị trường khi sàn, nhằm thoát khỏi trạng thái giảm mạnh nhanh chóng.

Các yếu tố thị trường kích hoạt trần, sàn

Các tình huống phổ biến khiến giá tăng vọt / tăng đột biến

1. Thông tin tích cực lớn thúc đẩy
Khi công ty công bố báo cáo tài chính quý hoặc năm vượt kỳ vọng hoặc nhận đơn hàng lớn từ khách hàng quan trọng (ví dụ như nhà sản xuất chip nhận đơn hàng từ các ông lớn công nghệ), sức mua trên thị trường thường tăng vọt ngay lập tức. Chính sách hỗ trợ của chính phủ cũng có thể nhanh chóng kéo giá các ngành liên quan lên, như trợ cấp năng lượng xanh hoặc chính sách xe điện.

2. Xu hướng nóng và dòng vốn đổ vào
Khi thị trường bước vào giai đoạn đầu tư vào một khái niệm cụ thể, ví dụ như nhu cầu máy chủ AI tăng vọt đẩy thị trường công nghệ, hoặc các cổ phiếu sinh học có bước đột phá trong thử nghiệm lâm sàng, dòng tiền đổ vào rất nhanh, dễ dàng đẩy giá chạm trần. Mỗi kỳ báo cáo cuối quý, các quỹ đầu tư chủ lực để làm đẹp thành tích thường cùng nhau kéo giá cổ phiếu lớn hoặc nhỏ, tạo ra các đợt trần liên tiếp.

3. Phân tích kỹ thuật và biến động về cổ phần
Giá vượt khỏi vùng tích lũy dài hạn kèm theo khối lượng lớn, hoặc dư nợ vay ký quỹ quá cao gây ra các đợt squeeze, đều dễ thu hút các nhà đầu tư mua theo đà, đẩy giá lên trần.

4. Kiểm soát của các nhà lớn
Khi các tổ chức lớn, quỹ đầu tư hoặc các nhà đầu tư chủ đạo kiểm soát chặt chẽ cổ phần, thị trường ít cổ phiếu tự do, chỉ cần một cú kéo nhẹ cũng đủ đẩy giá lên trần, khiến nhà lẻ khó mua nổi.

Các tình huống phổ biến khiến giá giảm sàn

1. Thông tin tiêu cực và khủng hoảng tài chính
Báo cáo tài chính xấu là nguyên nhân phổ biến nhất gây sàn, dù là lợi nhuận giảm mạnh, biên lợi nhuận thu hẹp, hay các vụ bê bối tài chính, vi phạm của ban lãnh đạo, đều gây hoảng loạn bán tháo. Khi toàn ngành rơi vào suy thoái, các cổ phiếu liên quan dễ bị đồng loạt giảm sàn.

2. Rủi ro hệ thống và tâm lý thị trường sụp đổ
Khi xảy ra các sự kiện lớn toàn cầu (như dịch bệnh năm 2020) hoặc thị trường quốc tế giảm mạnh (như sụp đổ thị trường Mỹ kéo theo ảnh hưởng thị trường Đài Loan), nhiều cổ phiếu cùng giảm sàn, nhà đầu tư khó lường.

3. Các nhà lớn thoái vốn và cắt lỗ vay ký quỹ
Các nhà lớn sau khi đẩy giá lên cao bắt đầu bán ra, nhà lẻ thường bị kẹt. Thêm vào đó, khi xảy ra việc gọi ký quỹ (ví dụ như đợt giảm mạnh của ngành vận tải năm 2021), giá giảm tự nhiên kích hoạt cơ chế gọi ký quỹ, áp lực bán ra tràn lan, giá tụt thẳng xuống sàn, nhà đầu tư muốn thoát cũng không kịp.

4. Mức hỗ trợ kỹ thuật bị phá vỡ
Giá phá vỡ các mức hỗ trợ quan trọng như đường trung bình tháng, trung bình quý hoặc xuất hiện cây nến đen dài (giảm mạnh trong ngày), thường báo hiệu các nhà lớn đang bán tháo, các lệnh dừng lỗ xuất hiện hàng loạt, dễ gây ra sàn.

So sánh cơ chế kiểm soát biến động của các thị trường toàn cầu

Hệ thống trần, sàn của thị trường Đài Loan

Thị trường Đài Loan áp dụng chế độ giới hạn biến động cố định, cổ phiếu mỗi ngày chỉ được biến động tối đa 10%, khi đạt mức giới hạn giá sẽ bị đóng băng.

Cơ chế ngắt mạch của thị trường Mỹ

Thị trường Mỹ không có giới hạn trần, thay vào đó là “cơ chế ngắt mạch” (Circuit Breaker), còn gọi là tạm dừng giao dịch tự động. Khi biến động giá vượt quá phạm vi nhất định, hệ thống sẽ tự động tạm ngưng giao dịch để thị trường bình tĩnh trở lại, rồi mở cửa trở lại sau đó.

Hệ thống ngắt mạch của Mỹ phân thành hai cấp:

• Ngắt mạch toàn thị trường: Khi chỉ số S&P 500 giảm 7% hoặc 13%, thị trường tạm dừng 15 phút; nếu giảm đến 20%, ngày giao dịch kết thúc.
• Ngắt mạch cổ phiếu riêng lẻ: Khi một cổ phiếu tăng hoặc giảm quá 5% trong vòng 15 giây, cổ phiếu đó sẽ tạm dừng giao dịch một thời gian.

Cơ chế này linh hoạt hơn so với trần, cho phép giá dao động tự do trong phạm vi nhất định.

Chiến lược ứng phó của nhà đầu tư trong các đợt biến động cực đoan

1. Bình tĩnh phân tích, tránh theo đuổi giảm giá ồ ạt

Nhà đầu tư mới dễ mắc lỗi khi theo đuổi đỉnh hoặc bán tháo trong các đợt trần, sàn. Thực tế, cần hiểu rõ nguyên nhân vì sao xảy ra trần, sàn.

Nếu cổ phiếu giảm sàn nhưng các yếu tố cơ bản chưa có dấu hiệu xấu đi, chỉ do tâm lý thị trường hoặc sự kiện ngắn hạn tác động, khả năng sẽ hồi phục sau đó. Lúc này, giữ cổ hoặc mua nhỏ có thể là lựa chọn hợp lý.

Khi thấy cổ phiếu trần, đừng vội vàng mua vào. Đánh giá xem các tin tích cực có thật sự bền vững không, nếu thiếu căn cứ cơ bản, tốt nhất là chờ đợi, tránh mua đuổi giá cao rồi bị kẹt.

2. Linh hoạt sử dụng các cổ phiếu liên quan và đầu tư chéo thị trường

Khi một cổ phiếu quan trọng tăng trần do tin tích cực, thay vì cố gắng mua cổ trần, nhà đầu tư có thể mua các cổ phiếu trong chuỗi ngành liên quan. Ví dụ, nếu nhà sản xuất chip tăng trần, các nhà cung cấp hoặc khách hàng của ngành này cũng thường hưởng lợi.

Ngoài ra, có thể đầu tư chéo thị trường. Nhiều công ty niêm yết tại Đài Loan còn giao dịch tại Mỹ (ví dụ như TSMC mã TSM trên thị trường Mỹ), nhà đầu tư có thể dùng dịch vụ ủy thác hoặc qua các công ty chứng khoán quốc tế để đặt lệnh, giúp tránh giới hạn biến động 10% mỗi ngày của thị trường Đài Loan, mở rộng khả năng giao dịch.

Dù chiến lược nào đi nữa, điều quan trọng là đánh giá thị trường một cách lý trí, tránh bị các đợt biến động cực đoan chi phối quyết định.