Vikipedi: Kar Amacı Gütmeyen İnternet Çağının Mucizesi

Vikipedi, internet çağının en temsilci kamu malı örneklerinden biridir. 2001 yılında Jimmy Wales ve Larry Sanger tarafından kurulan bu çevrimiçi ansiklopedi, herkesin insanlığın bilgisine özgürce erişebilmesi için internet aracılığıyla serbestçe erişilebilen bir bilgi platformu sağlamayı amaçlamaktadır.

Bugüne kadar, Vikipedi bu hedefi tartışmasız bir şekilde gerçekleştirmiştir. "Kullanıcı tarafından yüklenen içerik" açık düzenleme modeli sayesinde, herkes çevrimiçi olarak içerik katkısında bulunabilir ve Vikipedi, dünyanın dört bir yanındaki bilgileri bir araya getirmiştir. Şu anda, bu platform 300'den fazla dilde maddeler içermekte ve 62 milyonun üzerinde madde barındırmaktadır; her ay 14 milyonun üzerinde düzenleme yapılmaktadır. Sadece İngilizce Vikipedi'nin veri hacmi 20 TB'ı aşmakta olup, aylık ziyaretçi sayısı 6 milyarın üzerindedir ve dünya genelinde en popüler on web sitesinden biri olmaya devam etmektedir.

Yapay zekanın hızla geliştiği bu dönemde, Vikipedi'nin değeri daha da ölçülemez hale geldi. ChatGPT gibi büyük dil modellerinin en büyük tek bilgi kaynağı olarak görülüyor, LLM'lerin topladığı verilerin %3-5'ini oluşturuyor. Bazı akademisyenler, Vikipedi olmasaydı, üretken yapay zekanın var olmayacağını bile ifade ediyor.

Şaşırtıcı bir şekilde, bu kadar büyük ve başarılı olan Vikipedi, bir ticari özel kuruluş değildir, aksine "dünyanın en büyük ticari olmayan web sitesi"dir. İnternet platformlarının çoğunun reklam gelirine veya para yakmaya dayandığı günümüzde bu, özellikle inanılmaz görünüyor. Vikipedi'nin ticari olmayan modeli, bugüne kadar başarılı bir şekilde işletilmiştir ve büyük bir ölçeği sürdürmektedir, nadir bir başarıdır.

UGC: Çağdaş İçerik Üretim Modeli

Vikipedi'nin açık düzenleme modu, kuruluşunun ilk dönemlerine kadar uzanmaktadır. Önceki versiyonu Nupedia'nın düzenleme süreci oldukça yavaştı, yüklenen içerikler çok aşamalı bir inceleme ve uzman onayından geçmek zorundaydı, bu da içerik üretim hızını ciddi şekilde sınırlıyordu. Verimliliği artırmak amacıyla, Nupedia'nın kurucusu Larry Sanger yeni bir fikir öne sürdü ve kullanıcıların içerik yüklemesine ve düzenlemesine özgürce izin veren "Wiki" adlı bir bilgi ağı sistemi geliştirdi. Bu, sonrasında Vikipedi'nin temeli oldu.

Wiki sistemi, topluluk odaklı işbirlikçi yazımı destekler, topluluk iletişimine basit araçlar sunar ve belirli bir alanın bilgisinin paylaşımına yardımcı olur. UGC(Kullanıcı Tarafından Üretilen İçerik) olarak adlandırılan bu içerik düzenleme modeli, hızla uzmanlar ve yayıncılar tarafından yönetilen geleneksel ansiklopedik biçimi kırdı. Vikipedi, akademik olmayan ancak belirli bir dikkat çeken güncel olayları esnek bir şekilde kaydedebilir ve geniş kullanıcı kitlesinin zihnini hızla yakalamıştır.

Bu aşağıdan yukarıya doğru "kitle kaynaklı" model, Vikipedi'nin bilgi erişimini hızla her alana yaydı. Ocak 2001'de faaliyete geçtiğinden beri, Vikipedi hızla Nupedia'yı geride bıraktı. Şu anda dünya genelinde Vikipedi platformundaki içerikleri düzenleme ve bakımına katılan milyonlarca gönüllü var, aktif editör ( her ay en az bir kez düzenleme yapıyor, ) yaklaşık 120.000 kişi, sitede her dakika yaklaşık 300 düzenleme olayı gerçekleşiyor.

Ancak UGC modeli, içerik doğruluğu konusunda zorluklar da getirdi. Wikipedia, birçok sahte madde veya yıkıcı düzenleme olayı yaşadı. Bu sorunlarla başa çıkmak için Wikipedia, birçok önlem aldı:

1. Kullanıcıların kötü niyetli olarak düzenlenmiş içeriği eski sürüme geri yüklemelerine olanak tanıyan bir içerik geri yükleme işlevi sağlanacaktır.

2. Botları basit yazım hatalarını veya kaba içerikleri düzeltmek için yaygın olarak kullanın.

3. Üç katmanlı bir güvenlik sistemi kurmak, bu sistemde normal kullanıcıların "değiştirme, geri alma, tartışma" mekanizması, yöneticilerin ve denetçilerin üst düzey yetkileri ve deneyimli gönüllülerden oluşan bir tahkim komitesini içermektedir.

4. Kolayca kötü niyetli bir şekilde değiştirilebilen maddelere koruma durumu ayarlayın, düzenleme izinlerini kısıtlayın.

5. CC BY-SA 4.0 gibi bilgi paylaşım lisanslarını kullanarak, kullanıcıların içeriği serbestçe paylaşmasına veya uyarlamasına izin verilir, ancak kaynak belirtilmeli ve aynı lisansla yayımlanmalıdır.

Nakit Akışı Analizi: Sadece Bağışlarla Babel Kulesi mi Ayakta Kalır?

Bir ticari olmayan, ücretsiz okuma platformu olarak Vikipedi'nin nasıl istikrarlı bir nakit akışı elde edip faaliyetlerini sürdürdüğü dışarıda her zaman ilgi odağı olmuştur. Vikipedi Vakfı'nın açıkladığı belgelere göre, ana gelir kaynakları şunlardır:

1. Kullanıcı bağışları: Fon kaynaklarının %90'ından fazlasını oluşturuyor. 2022-2023 mali yılında, vakfın toplam geliri 180 milyon dolar, ortalama her bir bağışçının katkısı yaklaşık 11 dolar, dünya genelinde yaklaşık 7.5 milyon kişi bu şekilde Vikipedi'yi destekliyor.

2. Büyük şirketler ve fon desteği: Google, Microsoft ve Gates Vakfı gibi.

3. Kamu yararına proje bağışları: Örneğin, "Sınıfta Vikipedi Okuma" projesi.

4. Wikimedia Enterprise hizmeti: Büyük teknoloji şirketlerine ücretli API sağlar, 2022-2023 mali yılında milyonlarca dolar gelir getirdi.

5. Wikimedia Çevrimiçi Mağazası: Yan ürünler satıyor, her yıl yüz binlerce dolar ek gelir sağlıyor.

6. Yatırım Geliri: 2023 yılında yaklaşık 6.5 milyon dolar kazanç (, 2022 yılında 11 milyon doların üzerinde zarar ).

2022 mali yılında Wikimedia Vakfı'nın toplam harcamaları 169 milyon dolar olarak gerçekleşti, bu harcamalar esasen şunlar için kullanıldı:

1. Çalışan maaşları ve yan haklar: %60, teknik ekip ve topluluk personelinin maaşlarını ve ilgili yan haklarını ödemek için.

2. Teknik kaynaklar: sunucuları, veri merkezlerini vb. sürdürmek ve güncellemek.

3. Topluluk Oluşturma: Yaklaşık %14, global gönüllü topluluğu destekleme, ödüller ve hibe faaliyetleri için kullanılacaktır.

4. Profesyonel Hizmetler: Hukuk danışmanlığı, dış teknik destek ve muhasebe denetimi gibi hizmetleri içerir.

5. Yönetim giderleri: Ofis ekipmanlarının kiralanması, günlük yönetim ve uluslararası toplantılar vb.

6. Bağış etkinliği giderleri: Toplam giderlerin yaklaşık %4'ünü oluşturmaktadır.

Wikipedia'nın Karşılaştığı Zorluklar

Wikipedia geçmişte mükemmel bir performans sergilese de hâlâ birçok zorlukla karşı karşıya.

1. Ekonomik kaynakların istikrarsızlığı: Temelde kullanıcı bağışlarına dayanmakta, dış faktörlerden kolayca etkilenmektedir.

2. Ticarileşme ve Tarafsızlık Dengesi: Ücretli API'ler gibi gelir artırma girişimleri tartışmalara yol açabilir.

3. "Aşırı fon toplama" ve "bağış dolandırıcılığı" eleştirileri: Bağış metinleri bazen finansman ihtiyacının aciliyetini abartmakla suçlanıyor.

4. Fon kullanımı verimliliği tartışması: Bazı insanlar, Vikipedi'nin gerçek işletim için gereken fonun toplanan miktardan çok daha az olduğu görüşündedir.

5. İçerik kalitesi ve doğruluğu: Açık düzenleme modu yanıltıcı veya yanlış bilgilerin tamamen önlenmesini zorlaştırır.

6. Aktif editör sayısı azaldı: Denetim mekanizması giderek daha katı hale geliyor, yeni başlayanların motivasyonu düşüyor.

7. Yönetim içindeki anlaşmazlıklar: Topluluk ve vakıf, yazılım güncellemeleri, kaynak tahsisi gibi konularda ihtilaflar yaşamaktadır.

8. Gönüllü çeşitliliği yetersiz: Bazı grupların ve bölgelerin içerikleri genellikle göz ardı ediliyor.

9. AI Darbesi: Büyük dil modellerinin gelişimi, Vikipedi'nin kullanıcı sayısını ve güvenilirliğini etkileyebilir.

Vikipedi'nin başarısı, kamu mallarının sürdürülebilir gelişimi için değerli bir deneyim sunmaktadır. Ancak, karşılaştığı zorluklar da diğer kamu malları oluşturucuları için dikkat edilmesi gereken hususlardır. Gelecekte, kamu mallarının gelişimi daha karmaşık çevresel değişikliklerle karşılaşacak ve kullanıcı katılımını çekmenin yanı sıra, sağlam bir sürdürülebilir gelişim yolu açmak için daha fazla gelir kaynağı keşfetmeye aktif olarak ihtiyaç duyacaktır.