Làm sao để cứu lấy em, thế giới tiền mã hóa của tôi

Tác giả: Nancy, PANews

“Tôi đã lãng phí 8 năm cuộc đời trong ngành công nghiệp tiền mã hóa.”

Đồng sáng lập Aevo, Ken Chan đã đăng tải bài viết chỉ trích gay gắt ngành tiền mã hóa đã bị biến chất thành “siêu sòng bạc”, và bài viết “đánh mất niềm tin” này đã nhanh chóng lan truyền khắp cộng đồng trong và ngoài nước. Đằng sau hàng triệu lượt xem là cuộc tranh luận sôi nổi trong cộng đồng. Những người ủng hộ coi đây là thời khắc tỉnh ngộ xé toang bong bóng, trong khi những người phản đối lại cho rằng đây chỉ là hành động “vừa ăn cháo vừa đá bát” của người hưởng lợi.

Bỏ qua cảm xúc bộc phát, cuộc tranh luận này phản ánh nỗi lo lắng tập thể và sự hoang mang theo chu kỳ của ngành trước thực trạng cạn kiệt thanh khoản và khoảng trống về câu chuyện định hướng.

Trở thành siêu sòng bạc? Hệ sinh thái crypto đã xảy ra chuyện gì

Trong bài viết dài này, Ken Chan thẳng thắn cho biết tám năm vừa qua là một hành trình từ chủ nghĩa lý tưởng đến vỡ mộng.

Là một người chịu ảnh hưởng sâu sắc từ các tác phẩm của Ayn Rand, chủ nghĩa tự do ý chí và là lập trình viên, anh từng là tín đồ trung thành của tinh thần cypherpunk, coi Bitcoin là “ngân hàng cá nhân của người giàu”. Tuy nhiên, sau 8 năm toàn thời gian dấn thân vào ngành, anh đau đớn thừa nhận rằng dù có kiếm được tiền, anh vẫn cảm thấy 8 năm tuổi trẻ của mình hoàn toàn bị lãng phí.

Những người trong ngành thường nói đến câu chuyện “dùng blockchain để thay thế hoàn toàn hệ thống tài chính hiện tại”, nhưng đó chỉ là khẩu hiệu tuyên truyền, thực tế họ chỉ đang vận hành một sòng bạc trực tuyến lớn nhất toàn cầu, hoạt động 24/7. Sự lệch lạc nhận thức này bắt nguồn từ việc cơ chế khuyến khích của ngành đã bị bóp méo hoàn toàn. Trên thực tế, không ai quan tâm đến việc đổi mới công nghệ thực sự. Những người tham gia thị trường chỉ mù quáng đổ tiền vào các blockchain Layer1 tiếp theo, hy vọng đặt cược vào một Solana mới. Tâm lý đầu cơ này đã chống đỡ cho giá trị vốn hóa hàng trăm tỷ đô la một cách ảo tưởng.

Trên thực tế, ngày càng nhiều blockchain trở thành “xác sống”, ngay cả những chuỗi hiệu năng cao mới gọi vốn hàng chục triệu, thậm chí hàng trăm triệu đô la cũng không thoát khỏi cảnh sau các đợt airdrop, các chương trình khuyến khích thì chẳng còn mấy người dùng thật. Điều này chẳng khác nào xây hàng loạt cao tốc giữa sa mạc, nhưng hai bên đường không có thành phố, không có nhà máy, chỉ có một nhóm đầu cơ mua đi bán lại đất nền.

Dữ liệu cũng chứng minh cho sự bế tắc này, theo DeFiLlama, trong 24 giờ qua chỉ có 15 blockchain có khối lượng giao dịch DEX trên chuỗi vượt 10 triệu đô la, và chỉ có 4 blockchain đạt hơn 1 triệu địa chỉ hoạt động hàng ngày.

Trên nền tảng “thành phố ma” dư thừa hạ tầng này, Ken cho rằng, dù là DEX spot, hợp đồng vĩnh viễn, thị trường dự đoán hay nền tảng Meme coin, bản chất đều là công cụ đánh bạc. Ví dụ, văn hóa MEME từng có đã bị thay thế bởi “dây chuyền công nghiệp hóa phát hành token”, trở thành sòng bạc PVP cực đoan trên chuỗi; còn phần lớn các ứng dụng được tương tác thường xuyên không phải vì nhu cầu thực mà để cày điểm, săn airdrop. Như Ken nói, dù VC có thể viết bài dài 5000 chữ vẽ ra viễn cảnh vĩ đại, nhưng thực tế là những trò chơi này chỉ đang tiêu hao dòng tiền tồn tại của nhà đầu tư nhỏ lẻ và tổ chức.

Điều khiến Ken Chan khó chịu hơn cả là ngành này đã đảo lộn các nguyên tắc kinh doanh thông thường. Ở đây, kiếm tiền bằng cách phát hành token, tạo thanh khoản, rồi “xả hàng” dễ hơn nhiều so với việc tinh chỉnh sản phẩm. Thị trường tràn ngập các token “FDV cao, lưu thông thấp”, các dự án không có doanh thu thực tế vẫn có định giá hàng tỷ đô la, token quản trị thực chất chỉ là công cụ rút thanh khoản cho nhà đầu tư. Môi trường “tiền xấu đuổi tiền tốt” này không chỉ khiến người làm trong ngành mất khả năng nhận diện mô hình kinh doanh bền vững mà còn truyền cho thế hệ trẻ một thứ “chủ nghĩa hư vô tài chính” cực kỳ độc hại.

Trong bối cảnh tài sản truyền thống ngày càng khó tiếp cận, thế hệ Z có “cuộc nổi loạn tài chính” của riêng họ. Theo một bài báo gần đây của Financial Times, khả năng chi trả nhà ở tại Mỹ ngày càng tồi tệ đã ảnh hưởng sâu sắc đến lối sống tài chính và tiêu dùng của Gen Z, thậm chí thúc đẩy một bộ phận giới trẻ chuyển sang đầu cơ tiền mã hóa và sản sinh tâm lý hư vô kinh tế. Ngoài tiền mã hóa, các cổ phiếu meme, đồ chơi sưu tầm, ETF đòn bẩy, thị trường dự đoán… đều là trào lưu tài chính của người trẻ.

Lời tố cáo của Ken Chan đã tạo được tiếng vang, ví dụ như Jason Choi, nhà sáng lập Tangent, cảm thán rằng: chúng ta đã có vô số blockchain giá rẻ/tốc độ nhanh, môi trường pháp lý nới lỏng, các vòng gọi vốn vượt trội kể từ 2017, hàng chục nghìn lập trình viên ra sản phẩm hợp đồng thông minh trong suốt 10 năm, vậy mà một công ty AI sắp IPO với định giá vượt qua tổng vốn hóa toàn bộ crypto (trừ Bitcoin và stablecoin).

Nhà sáng lập Inversion Capital, Santiago Roel Santos, chỉ ra rằng: đối với toàn ngành, đây là lời nhắc nhở tỉnh táo. Hiện tại, người dùng hoạt động hàng tháng (MAU) của ngành crypto chỉ khoảng 40 triệu, trong khi lúc Facebook IPO có 845 triệu MAU, vốn hóa khoảng 100 tỷ USD; OpenAI hiện có khoảng 800 triệu MAU, lần định giá gần nhất là 500 tỷ USD. Nếu chúng ta muốn một loại tài sản trị giá 10 nghìn tỷ USD, ít nhất phải có hàng tỷ người dùng.

Còn KOL crypto YQ thì dẫn lại bài cũ cho thấy, đã có không ít OG crypto nghi ngờ niềm tin ban đầu và chọn rời đi. Ở chu kỳ hiện tại, các dự án mang tính đầu cơ mạnh như meme, hợp đồng vĩnh viễn, thị trường dự đoán… vẫn sống khỏe, còn các dự án hạ tầng và mạng xã hội thì ngày càng khó tự chứng minh giá trị. Với các đội startup, VC, trader và người dùng, đây là giai đoạn khó khăn nhất, thị trường tràn ngập thủ thuật dùng đòn bẩy hợp đồng vĩnh viễn để “kéo giá xả hàng” các coin nhỏ hoặc coin cũ. Trong môi trường như vậy, cần phải thừa nhận sự thật, chấp nhận thực tế. Dù là VC hay startup, chỉ có liên tục điều chỉnh hướng đi, tiếp tục ra sản phẩm mới thì mới có thể tồn tại.

Vượt qua chu kỳ cảm xúc crypto, “rừng cần dọn sạch cây mục”

Theo nhiều người trong ngành, tâm lý tiêu cực của Ken Chan thực chất là kiểu “lên bờ rút thang” điển hình.

Là người hưởng lợi, anh đã kiếm đủ tiền từ thị trường crypto, rồi quay sang chỉ trích chính “chiếc thang làm giàu” này là dơ bẩn. Đồng thời, sự chán ghét của anh với chủ nghĩa hư vô tài chính đã bỏ qua thực tế rằng, với hàng triệu người bình thường trên thế giới, thị trường đầy bong bóng này vẫn là một trong số ít kênh giúp họ đổi đời. Hơn nữa, giá AEVO đã giảm hơn 98% so với đỉnh lịch sử.

Về khó khăn hiện tại của thị trường crypto, Ken cho rằng ngành đang quay cuồng vô nghĩa, nhưng trong mắt nhiều builder, đây chỉ là giai đoạn đau đớn tất yếu của tiến bộ công nghệ. Không thể chỉ vì thấy người thua bạc trong sòng mà phủ nhận cả một thành phố tài chính mới đang vươn lên.

Nếu nhìn sang các quốc gia lạm phát cao như Argentina, Thổ Nhĩ Kỳ, Nigeria, sẽ thấy USDT, USDC… đã trở thành “tiền cứng” thực tế. Người dân ở đó dùng chúng để bảo vệ chút tài sản khỏi bị lạm phát nuốt chửng, hệ thống tài chính này đã phục vụ thiết thực hàng chục triệu người.

Đồng thời, Bitcoin không còn là “đồ chơi” cho dân geek, mà đang trở thành một phần trong tài sản dự trữ của quỹ tài sản quốc gia, chính phủ (như El Salvador, Bhutan) và các quỹ phòng hộ hàng đầu; các thành phần kỹ thuật của Ethereum đã trở thành tiêu chuẩn toàn cầu cho blockchain công khai, được Wall Street công nhận. Ngoài ra, khi các tài sản như cổ phiếu, trái phiếu, bất động sản… lần lượt được on-chain hóa, hiệu quả tài chính đang thực sự được nâng tầm. Về mặt công nghệ, hàng nghìn lập trình viên đang tạo ra bước đột phá ở các lĩnh vực như ZK, mạng chống kiểm duyệt, chống lượng tử… Đó mới là dòng chảy thực sự phía sau sự ồn ào của thị trường crypto.

Về “luận điểm sòng bạc”, đối tác Dragonfly Haseeb chỉ ra rằng, crypto xưa nay không thiếu sòng bạc. Ứng dụng ăn khách đầu tiên trên Bitcoin là Satoshi Dice (2012). Hợp đồng thông minh nổi bật đầu tiên trên Ethereum là King of the Ether Throne (2015), về bản chất là một mô hình Ponzi. Một khi có tiền lập trình được, thứ con người làm đầu tiên luôn là cá cược và trò chơi, đó là bản tính. Trong crypto luôn có các sòng bạc nóng sốt: ICO, DeFi, NFT, và giờ là meme coin, hình thức thay đổi, bản chất không đổi. Dù các sòng bạc này hào nhoáng, nổi bật trên mạng xã hội, nhưng nếu chỉ nhìn vào bề ngoài đó, bạn sẽ bỏ lỡ câu chuyện quan trọng hơn. Ông nhấn mạnh, crypto đang trở thành phương tiện tài chính ưu việt hơn, đang tái định nghĩa bản chất tiền tệ, âm thầm thay đổi quan hệ quyền lực giữa cá nhân và chính phủ. Bitcoin đã bắt đầu thách thức chủ quyền quốc gia, các chính phủ đưa nó vào bảng cân đối kế toán; stablecoin đang tác động đến chính sách tiền tệ, các ngân hàng trung ương phải đối phó; còn các giao thức tài chính không cần cấp phép như Uniswap, AAVE đã vượt mặt nhiều công ty fintech kỳ lân về quy mô và giá trị. Thế giới đang chuyển dịch sâu sắc quanh trục crypto.

“Cuộc cách mạng này diễn ra chậm hơn nhiều người tưởng, nhưng công nghệ luôn lan tỏa như vậy.” Haseeb cho rằng, sau 3 năm ChatGPT ra mắt, AI tạo sinh vẫn chưa hiện diện rõ trong GDP, số liệu việc làm; Cách mạng công nghiệp mất 50 năm mới thực sự thay đổi năng suất; Internet phải hơn 20 năm mới phổ cập. Kỳ vọng thay thế hệ thống tài chính giám sát nghiêm ngặt nhất thế giới chỉ trong 5 năm là điều không thực tế. Nếu bạn thất vọng vì không giàu lên nhờ một dự án meme, hãy hít thở sâu, ngành này không nợ ai sự giàu có cả. Thực tế, những cảm xúc bi quan và “đầu hàng tinh thần” trên timeline chưa chắc là điều xấu.

Đối tác Pantera Capital, Mason Nystrom, cũng cho rằng cái nhìn bi quan về tiền mã hóa và giá trị xã hội của nó là sai lầm. Dù lĩnh vực này có đầu cơ, lạm dụng, các sòng bạc thực sự tồn tại và quy mô lớn, nhiều người thua tiền trên bàn, nhưng cũng tiềm ẩn rất nhiều giá trị xã hội tích cực bị bỏ qua.

Ông giải thích, Bitcoin đã trở thành tài sản phi chủ quyền toàn cầu, bất cứ ai có kết nối internet đều có thể sở hữu. Nó tạo ra cơ chế phủ quyết/rút lui, chuyển quyền kiểm soát kinh tế từ nhà nước sang cá nhân. Stablecoin mang lại dịch vụ tài chính hiệu quả, an toàn hơn cho mọi người: chuyển tiền nhanh hơn, lãi suất cao hơn, chi phí thấp hơn. Ngân hàng không trả lãi cho khách, chuyển tiền quốc tế phí cao, thương mại điện tử thu 2,9% phí giao dịch… tất cả đang được stablecoin thay đổi, và đó là giá trị xã hội thật sự. Các nền tảng vay như Aave, Morpho giúp mọi người trên thế giới dễ tiếp cận khoản vay thế chấp vượt mức. Thị trường vay thế chấp thấp sẽ còn khơi dậy lợi ích xã hội lớn, giảm chi phí vốn, tạo hiệu ứng ngoại tác tích cực. Ngoài ra, blockchain sẽ giúp người dùng toàn cầu tiếp cận các sản phẩm tài chính vốn bị hạn chế như cổ phiếu, trái phiếu, bảo hiểm, tín dụng… Tài chính không xin phép giúp mọi ý tưởng tốt có thể được hỗ trợ nhờ giá trị tự thân. Thị trường minh bạch, hiệu quả, chi phí thấp vốn đã là sự nâng tầm cho xã hội.

Mason Nystrom cũng nhận định, crypto đang xây dựng một hệ thống tài chính hoàn toàn mới, có người xây sòng bạc, có người xây mạng thanh toán, có người xây công cụ đầu cơ, cũng có người xây hạ tầng tín dụng toàn dân. Hệ thống mới sẽ không hoàn hảo, nhưng chắc chắn tốt hơn hiện tại. Nếu chỉ nhìn thấy mặt sòng bạc, có lẽ nên lùi lại, nhìn tổng thể những đóng góp hiện tại và tương lai của crypto cho xã hội.

Hiện tại, ngành crypto đang ở đáy cảm xúc, bài viết của Ken Chan không hẳn là phản tư, mà giống như trút giận sau thất bại khởi nghiệp. Những dự án như Aevo lâm vào cảnh khó khăn không hiếm, đây chính là quá trình chọn lọc tự nhiên của ngành. Vài năm qua, cộng đồng tích tụ quá nhiều dự án không giá trị thực, sản phẩm không vận hành được, về bản chất là dư cung. Đau đớn bây giờ là để loại bỏ bong bóng đã tích tụ.

Rừng cần được dọn sạch cây mục định kỳ, nếu không sự mục nát sẽ lây lan; ngành crypto cũng vậy.

Hãy để những người cảm thấy mệt mỏi, lạc lối hoặc chỉ vì đầu cơ tự động rời đi, không khí cũng sẽ trong lành hơn. Hoặc thay đổi tư duy, nhìn về tương lai, hoặc nhường chỗ cho những người vẫn đang xây dựng. Hành trình này chỉ mới bắt đầu, còn lâu mới kết thúc.