Thị trường tiền điện tử của kinh tế học kể chuyện: Tầm nhìn và cảm xúc dẫn dắt các chỉ số và ứng dụng

"Bộ não con người tự nhiên giỏi kể chuyện. Và kinh tế được xây dựng trên cơ sở quyết định của con người."——Robert J. Shiller (nhà kinh tế học Mỹ, người đoạt giải Nobel Kinh tế)

1. Kể chuyện như là động cơ thị trường

Vào tháng 12 năm 2017, một hiện tượng thú vị đã xuất hiện. Nhiều người trước đây hoàn toàn không quan tâm đến thị trường tiền điện tử bỗng nhiên bắt đầu hỏi cách mua Bitcoin. Điều này không phải vì họ đã nghiên cứu tài liệu trắng hoặc hiểu về công nghệ blockchain, mà là vì họ nghe nói có người xung quanh đã kiếm được khối tài sản khổng lồ từ Bitcoin.

Câu chuyện đơn giản này đủ để kích thích sự quan tâm của họ.

Trong kinh tế học kể chuyện mà người đoạt giải Nobel Robert J. Shiller đưa ra, lĩnh vực tiền điện tử cung cấp đất đai màu mỡ nhất. Tại đây, sức mạnh kể chuyện ảnh hưởng đến hành vi thị trường không kém, thậm chí còn vượt qua các yếu tố vĩ mô truyền thống như lãi suất hay GDP.

Nhà đầu tư lẻ đã thay đổi quy tắc trò chơi. Vốn trong lĩnh vực tài chính truyền thống thường chảy qua các kênh cấu trúc như quản lý quỹ, nhà phân tích và báo cáo của nhà đầu tư. Tuy nhiên, hiện nay, dòng chảy của vốn bị ảnh hưởng bởi meme trên mạng, các bài viết lan truyền và các nhóm xã hội. Câu chuyện đã trở thành nền tảng mới, điều này thể hiện rõ rệt trong lĩnh vực thị trường tiền điện tử.

Khi thị trường ấm lên, câu chuyện trở thành yếu tố quan trọng trong việc phân bổ vốn. Không phải là sách trắng, không phải là bảng cân đối, mà là niềm tin.

Điểm chính là: sự biến động của thị trường tiền điện tử không chủ yếu phụ thuộc vào công nghệ, sự tăng trưởng người dùng hay doanh thu (ít nhất là trong giai đoạn đầu). Nó phụ thuộc nhiều hơn vào niềm tin, và niềm tin được xây dựng trên những câu chuyện hấp dẫn.

2. Kể chuyện hoạt động như thế nào: Virus có vốn

Robert Shiller cho rằng, việc lan truyền các câu chuyện kinh tế giống như một loại virus. Những câu chuyện mạnh mẽ nhất không nhất thiết phải là thật, nhưng chắc chắn có tính lây lan. Chúng kêu gọi cảm xúc, cảm giác nhận diện bản thân và tâm lý sợ bỏ lỡ (FOMO). Trong lĩnh vực mã hóa, sự lan truyền này là ngay lập tức, toàn cầu và được khuếch đại thông qua các thuật toán.

Một câu chuyện điển hình thường bắt đầu từ một khái niệm đơn giản: Bitcoin là vàng kỹ thuật số, Ethereum là máy tính thế giới, DeFi là hệ thống ngân hàng mới. Những ý tưởng này đơn giản, trực quan và có sức hấp dẫn về mặt cảm xúc. Một khi câu chuyện như vậy trở nên phổ biến, nó sẽ bắt đầu định hình lại giá trị của mọi người.

Một vòng đời của một câu chuyện mã hóa mạnh mẽ thường tuân theo các giai đoạn sau:

• Sự ra đời của câu chuyện: Có người đã đăng một bài viết trên blog, một nhà lãnh đạo ý kiến gợi ý một xu hướng, hoặc một nhà sáng lập cuốn hút đã trình bày một tầm nhìn.
• Câu chuyện được lan truyền qua các nền tảng xã hội, trang video và cộng đồng trực tuyến.
• Khi sức ảnh hưởng của câu chuyện tăng lên, nó đã thay đổi cách mọi người suy nghĩ. Ngay cả khi không có sự thay đổi cụ thể nào trên chuỗi, tài sản liên quan cũng được coi là có giá trị hơn.
• Vốn đổ vào, theo đuổi câu chuyện này.

Mọi người thường thảo luận về hiệu ứng mạng trong bối cảnh công nghệ, nhưng chính câu chuyện cũng có hiệu ứng mạng. Càng nhiều người tin vào một câu chuyện, nó càng trở nên thật hơn: trên bình diện xã hội, kinh tế, và cuối cùng là trên bình diện tài chính.

Có hai yếu tố then chốt giúp một câu chuyện trở nên cuốn hút hơn:

• Một nhân vật đại diện: có khả năng đại diện cho câu chuyện này. Chẳng hạn như sự bí ẩn của Satoshi Nakamoto, trí tuệ của Vitalik, hoặc khả năng sản phẩm của Anatoly. Mọi người sẽ bị thu hút bởi những hình ảnh này.
• Một tình tiết quen thuộc: Câu chuyện vĩ đại thường gắn liền với những cốt truyện mà mọi người đã quen thuộc. Chẳng hạn như sự phục hồi của kẻ yếu, những kẻ nổi loạn, cách mạng. Mã hóa hoàn hảo phù hợp với những chủ đề này. Nó phản đối ngân hàng, phản đối hệ thống, ủng hộ tự do.

Cuối cùng, trong lĩnh vực mã hóa, câu chuyện không phải là một lớp bổ sung trên sản phẩm. Câu chuyện chính là sản phẩm.

3. Nghiên cứu trường hợp: Tạo ra thị trường qua câu chuyện

Bitcoin: Vàng số

Năm 2020, bản thân Bitcoin không thay đổi. Điều thay đổi là quan điểm của mọi người về nó. Câu chuyện chính dòng đã chuyển từ "tiền mặt ngang hàng" sang "vàng kỹ thuật số". Đột nhiên, Bitcoin được định vị là một phương tiện chống lại lạm phát, trở thành nơi trú ẩn trong thời đại in tiền. Điều thu hút các doanh nghiệp lớn đầu tư vào Bitcoin không phải là công nghệ của nó, mà là ý tưởng này.

Huyền thoại bí ẩn về Satoshi Nakamoto cũng đã đóng một vai trò. Người sáng lập đã biến mất này làm cho câu chuyện trở nên hấp dẫn hơn. Đây không chỉ là mã - mà là một phong trào.

Ethereum: Máy tính thế giới

Khi Ethereum ra mắt, gần như không có ứng dụng phi tập trung nào có sẵn. Nhưng triết lý của nó - một nền tảng phi tập trung nơi bất kỳ ai cũng có thể xây dựng các ứng dụng không thể bị ngăn cản - rất hấp dẫn. Câu nói "mã là luật" đã ăn sâu vào tâm trí mọi người. Thị trường không mua tình huống sử dụng thực tế, mà là tiềm năng.

Ethereum trở nên có giá trị không phải vì hiện trạng của nó, mà vì những cam kết của nó.

Mùa hè DeFi năm 2020

Trong mùa hè DeFi, lợi suất cao đến mức phi lý. Nhưng động lực chính không phải là tỷ lệ lãi suất hàng năm (APR), mà là câu chuyện: tài chính không cần sự cho phép, trở thành ngân hàng của chính mình, ngôn ngữ tài chính không bị ràng buộc bởi ngân hàng hay biên giới. Ý tưởng này nhanh chóng lan rộng. Hầu hết các giao thức gần như không có doanh thu, người dùng thì thưa thớt, và kinh tế token cũng có khuyết điểm - nhưng điều đó không quan trọng. Câu chuyện tự thân đủ để vượt lên trên thực tế.

NFT như quyền sở hữu văn hóa

Tại sao có người sẵn sàng chi hàng triệu đô la để mua một bức ảnh kỹ thuật số? Bởi vì NFT không phải chỉ về bức ảnh đó - mà là về danh tính. Câu chuyện rất đơn giản và hấp dẫn: quyền sở hữu kỹ thuật số sẽ định nghĩa lại nghệ thuật, âm nhạc và địa vị. Việc sở hữu một NFT cụ thể không phải vì tính thẩm mỹ, mà là để thể hiện danh tính.

Nội dung câu chuyện quan trọng hơn sản phẩm. Đó là lý do tại sao nó thành công.

AI token cho năm 2023 - 2024

Một số dự án có chức năng sản phẩm thiếu thốn, thu nhập bằng không, chỉ vì một câu "AI + mã hóa = tương lai" mà đã tăng vọt. Khái niệm AI đã rất hot trong tài chính truyền thống, nay cũng đã lan ra lĩnh vực tiền điện tử và mang lại một lượng lớn vốn đầu cơ. Tính thực tiễn không quan trọng, câu chuyện mới là chìa khóa.

Các đồng tiền meme có tên chứa từ "đại lý" đã tăng vọt gấp 10 lần. Các nhà sáng lập đều thêm "AI" vào lộ trình của họ. Các nhà đầu tư lạc quan về tiềm năng của nó, mặc dù hiện tại chỉ là nói suông.

4. Tại sao thị trường tiền điện tử đặc biệt dễ bị ảnh hưởng bởi câu chuyện

Thị trường tiền điện tử thiếu các tiêu chuẩn định giá truyền thống: không có bảng cân đối kế toán, không có tỷ lệ lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu, cũng không có tài liệu quản lý. Điều này khiến cho lĩnh vực này đặc biệt dễ bị ảnh hưởng bởi câu chuyện hơn là các yếu tố cơ bản.

Ngoài ra:

• Đây là một thị trường chủ yếu do các nhà đầu tư nhỏ lẻ điều hành và phát triển nhờ vào sự thao túng.
• Văn hóa meme lan truyền nhanh chóng qua mạng xã hội.
• Tính thanh khoản của token và có thể lên sàn mà không cần xin phép.

Những yếu tố này tạo ra một môi trường hoàn hảo cho hành vi giá được điều khiển bởi câu chuyện. Ở những thị trường khác, câu chuyện chỉ là hiện tượng đi kèm. Còn trong lĩnh vực tiền điện tử, chúng lại là động lực chính.

Giá của tiền điện tử không dựa trên hiện tại, mà dựa trên khả năng trong tương lai.

5. Ưu điểm: Kể chuyện giao dịch

Trong thị trường được điều khiển bởi câu chuyện, lợi thế đến từ việc nhận diện sớm.

Các nhà giao dịch và quỹ thông minh không chỉ phân tích biểu đồ hoặc đọc mã. Họ chú ý đến khía cạnh xã hội: Ai đang phát tán thông tin, độ dày đặc của meme như thế nào, có sự tương tác cảm xúc hay không, và câu chuyện có chuyển từ nhóm nhỏ sang chính thống hay không?

Dưới đây là một số câu chuyện phổ biến:

• Blockchain mô-đun: "không gian thiết kế mới"
• Solana trở thành Ethereum mới: "Nhanh, rẻ và sạch"
• RWA："Lợi nhuận và tuân thủ"
• Tài chính phi tập trung kiểu đại lý: "Giao thức AI suy nghĩ cho bạn"

Mỗi câu chuyện đều tuân theo cùng một vòng đời:

• Lửa: Ý tưởng này xuất hiện trong các vòng tròn nhỏ và thảo luận sớm.
• Lan truyền: Người có ảnh hưởng sẽ khuếch đại nó.
• Cuồng nhiệt: Mọi người đều tham gia, token tăng vọt.
• Ảo vọng: Sản phẩm không được giao hàng, sự quan tâm giảm dần.
• Rút lui hoặc tiến hóa: câu chuyện hoặc là diệt vong, hoặc là chuyển đổi.

Thời cơ rất quan trọng. Nếu bạn vào giai đoạn thứ hai và thoát ra trước giai đoạn thứ tư, bạn đang đi theo xu hướng. Nếu bỏ lỡ chu kỳ, bạn chỉ có thể mang "gánh nặng" của câu chuyện.

6. Có thể đầu tư vào câu chuyện không?

Tất nhiên có thể. Thực tế, trong những ngày đầu của việc đầu tư vào mã hóa, câu chuyện là một trong số ít các khung hợp lý.

Robert Shiller đã đưa ra một quan điểm thuyết phục: bỏ qua câu chuyện tức là bỏ qua sức mạnh vĩ mô. Trong lĩnh vực mã hóa, điều này càng được phóng đại. Câu chuyện không chỉ phản ánh thị trường mà còn tạo ra thị trường.

Khi tiền điện tử dần tiếp cận với tài chính truyền thống, một số tiếng ồn có thể sẽ giảm bớt. Nhưng lĩnh vực này sẽ luôn thu hút các nhà đầu cơ, những người mơ mộng và các nhà xây dựng, những người coi trọng tầm nhìn hơn là các chỉ số.

Trong lĩnh vực mã hóa, những người thành công nhất không phải lúc nào cũng là kỹ sư xuất sắc nhất, mà là những người giỏi nhất trong việc giải thích tâm lý thị trường.

Vì vậy, cần theo dõi câu chuyện lâu dài, chú ý đến động thái của cộng đồng, theo dõi các xu hướng mới nhất. Câu chuyện có thể không được mã hóa mà được viết ra.

Nếu thị trường tiền điện tử là một câu chuyện lớn, có lẽ những nhà giao dịch xuất sắc nhất là những người đã đọc trước vài chương.