"Vua đã chết, Vua muôn năm": Giáo trình về sự thay đổi quyền lực trong thế giới mã hóa

"Vị vua đã chết, Vị vua sống mãi." Câu này đã vang vọng tại Cung điện Versailles vào ngày 10 tháng 5 năm 1774. Louis XV vừa qua đời, và những quý tộc từng cúi đầu phục tùng ông nhanh chóng quay sang tôn thờ vị vua mới. Đây không phải là sự lạnh lùng, mà là biểu hiện của bản năng sinh tồn.

Người Pháp hiểu rõ bản chất của quyền lực: nó không bao giờ thuộc về một cá nhân nào, mà giống như nước, luôn chảy và tìm thấy những chiếc bình mới. Câu này không phải là để tưởng niệm các vị vua đã qua đời, mà là để xác nhận vị thế của vị vua mới. Những hoàng đế ngày xưa, hôm nay có thể đã trở thành những chú thích trong lịch sử. Sự thay đổi quyền lực thường đến một cách nhanh chóng, tàn nhẫn và không thể tránh khỏi.

Quyền lực cần thái độ lạnh lùng như vậy. Đế chế nổi lên trên nền tảng của các thế hệ trước, những người cai trị mới kế thừa chiếc ngai vàng cũ, và cứ như vậy mà tiếp tục. Và bây giờ, thị trường nền tảng phát hành memecoin trên chuỗi Solana đang diễn ra phiên bản hiện đại của nghi lễ cổ xưa này.

Một tháng trước, ông trùm Pump.fun chiếm 88% thị phần, hiện nay chỉ còn 13% thị trường. Thách thức mới Let'sBONK đã chiếm 86% thị phần.

Đây không chỉ là một lần nữa thể hiện sự biến động của thị trường mã hóa, mà còn là một ví dụ điển hình về sự sụp đổ của một đế chế: khi bạn quên rằng sự chú ý mới là phòng tuyến cuối cùng, thì bất kỳ lợi thế nào cũng sẽ nhanh chóng tan biến.

!7388151

Sự trỗi dậy của Đế chế Pump.fun

Để hiểu sự sụp đổ của Pump.fun, trước tiên cần phải hiểu sức mạnh của nó trước đây. Nền tảng này được ba thanh niên ngoài 20 tuổi ra mắt vào tháng 1 năm 2024, với một câu nói đã đảo lộn logic phát hành đồng meme: "Tải lên một bức ảnh, đặt tên, nhấn vài lần, bạn có thể phát hành một đồng tiền, chi phí chưa đến 2 đô la, không cần lập trình."

Nó đáp ứng một thôi thúc cơ bản: biến những thứ "không có giá trị" thành những thứ "có giá trị hơn một chút". Trong thế giới mã hóa, điều này không phải là một ảo tưởng, mà là một mô hình kinh doanh. Đến tháng 1 năm 2025, Pump.fun đã tạo ra hơn 458 triệu đô la doanh thu, hàng ngày ra mắt hàng ngàn đồng tiền mới, doanh thu cao nhất trong một ngày vượt qua 7 triệu đô la.

Quan trọng hơn, nó đã giành chiến thắng trong cuộc chiến chú ý, trở thành biểu tượng của văn hóa memecoin Solana. Trên Crypto Twitter, việc phát coin gần như mặc định sử dụng Pump.fun. Nó không chỉ kiểm soát cơ sở hạ tầng mà còn nắm giữ quyền lực văn hóa. Tuy nhiên, việc dựa vào đế chế thành công do chính mình xây dựng thường tạo ra những điểm yếu mà các đối thủ có thể tận dụng.

Vấn đề bắt đầu từ một trong những tính năng "đổi mới" nhất của nó: livestream. Ban đầu được thiết kế để cung cấp cho các nhà phát hành tiền cơ hội quảng bá token trước ống kính, nhưng tình hình nhanh chóng vượt khỏi tầm kiểm soát. Bắt đầu từ tháng 11 năm 2024, để thu hút sự chú ý, một số người đã thực hiện các hành động cực đoan trong livestream: giả vờ tự làm hại bản thân, đe dọa tự sát, ngược đãi động vật, trong một lần nghiêm trọng nhất, một người dùng vị thành niên đã cầm súng ngắn đe dọa gia đình chỉ để tăng giá đồng tiền.

Pump.fun buộc phải khẩn cấp đóng cửa chức năng phát trực tiếp, nhưng danh tiếng đã bị tổn hại. Doanh thu trong tuần đó ngay lập tức giảm 66%, công luận phản ứng, đối thủ bắt đầu tranh thủ thời cơ. Đối mặt với sự sụt giảm doanh thu và áp lực cạnh tranh, Pump.fun đã đưa ra một quyết định tưởng chừng khôn ngoan nhưng thực tế lại chết người: tự cứu mình bằng cách phát hành mã thông báo (ICO).

ICO này về mặt kỹ thuật được coi là thành công - chỉ trong 12 phút đã huy động được 500 triệu đô la từ hơn 10.000 ví, cộng thêm 700 triệu đô la từ nguồn vốn tư nhân.

Nhưng phân tích sâu sẽ phát hiện ra một số vấn đề: Hơn 200 ví đạt giới hạn 1 triệu USD, 340 người mua hàng đầu chiếm 60% thị phần. Tất cả các token được bán đều đã được mở khóa hoàn toàn, chỉ thiết lập khoảng thời gian hạn chế chuyển nhượng từ 48 đến 72 giờ.

Gần một nửa số người tham gia đã nạp tiền vào ví trong vòng 24 giờ - mô hình này có thể ngụ ý một chiến lược mua có tổ chức, hoặc chỉ đơn giản là sự quan tâm mạnh mẽ của người dùng bán lẻ đối với đợt phát hành lần này.

Giá token ban đầu tăng 75% lên 0,007 đô la, nhưng sự hào hứng nhanh chóng giảm đi. Trong vài tuần, giá giảm 60%, liên tục lập đáy mới, thể hiện xu hướng "xoắn ốc tử thần" điển hình. Thiết kế kinh tế token cũng rất quyết liệt, chỉ có 33% được phân bổ cho công chúng và tư nhân, 67% còn lại do bên dự án kiểm soát, và thời gian phân bổ không rõ ràng. Trong 33% này, 18% được dành riêng cho phần tư nhân của các nhà đầu tư tổ chức.

Mặc dù người dùng đã tạo ra gần 750 triệu đô la doanh thu cho nền tảng, nhưng không nhận được bất kỳ phần thưởng cộng đồng nào ngay lập tức; đồng thời, các nhà đầu tư tư nhân đã bán tháo token trị giá 160 triệu đô la cho sàn giao dịch, gây ra áp lực bán lớn.

Cọng rơm cuối cùng là việc đồng sáng lập Alon Cohen công khai tuyên bố rằng airdrop mà đã được cam kết lâu dài "sẽ không xảy ra trong tương lai gần".

Trong vài tháng qua, dự án đã liên tục ám chỉ rằng phần thưởng sắp phát sẽ "hào phóng hơn bất kỳ ai trong ngành", tạo ra một sự kỳ vọng lớn từ thị trường. Thế nhưng, vào thời điểm niềm tin của cộng đồng đang ở mức yếu nhất, họ lại thông báo hủy bỏ airdrop. Giá token đã giảm 15% trong vòng 24 giờ. Vấn đề không phải là airdrop quan trọng đến mức nào, mà là cái giá phải trả cho việc vi phạm cam kết là vô cùng cao.

!7388153

Sự trỗi dậy của Bonk

Khi Pump.fun liên tục gặp rắc rối, Let'sBONK đang âm thầm xây dựng mọi thứ mà đối thủ thiếu: tính minh bạch, định hướng cộng đồng và giao tiếp rõ ràng.

Hiện tại, doanh thu hàng ngày của Let'sBONK đã đạt 1,3 triệu USD, trong khi Pump.fun chỉ đạt 254.000 USD, chênh lệch 5 lần. Tính theo năm, doanh thu của Let'sBONK trong một tháng lên tới 434,92 triệu USD, trong khi Pump.fun là 267,25 triệu USD.

Từ mức gần như bằng không vào tháng Năm, đến tháng Bảy ổn định vượt qua doanh thu hàng ngày một triệu đô la, doanh thu của Let'sBONK đã tăng đều đặn. Trong khi đó, doanh thu của Pump.fun đã giảm mạnh từ đỉnh điểm tháng Giêng trên 7 triệu đô la, quay trở lại mức của tháng Chín năm 2024.

Kể từ ICO, giá trị vốn hóa thị trường của token PUMP đã giảm 60%, trong khi BONK thì tương đối ổn định, giữ mức vốn hóa thị trường ở 2,1 tỷ USD. Let'sBONK sẽ dùng 1% doanh thu hàng tuần để mua lại BONK, nhằm hỗ trợ cho token sinh thái đã có nền tảng này trước khi nền tảng ra đời.

!7388154

Kinh tế chú ý

Pump.fun đã từng chiếm ưu thế nhờ hiệu ứng mạng - lý do các nhà phát triển phát hành coin ở đó là vì các nhà giao dịch ở đó; lý do các nhà giao dịch ở đó là vì các memecoin hot nhất đều ra mắt ở đó. Hiệu ứng flywheel này càng quay càng nhanh, dường như không thể ngăn cản.

Nhưng sự chú ý thì rất yếu ớt. Nó không giống như các rào cản của doanh nghiệp truyền thống - quy mô kinh tế, chi phí chuyển đổi, rào cản quy định - chỉ cần niềm tin sụp đổ, tâm lý người dùng sẽ ngay lập tức tan vỡ. Một sự cố phát trực tiếp đã khiến người dùng có lý do để thử nghiệm các nền tảng thay thế. Let'sBONK ngay lập tức trở thành lựa chọn "sạch" - một nền tảng không có gánh nặng lịch sử.

Điều này giống như việc Myspace đã thua Facebook vào những năm trước. Myspace có chức năng và quy mô, nhưng lại thua trong việc xây dựng câu chuyện văn hóa. Facebook trở thành nền tảng của "người dùng thực", trong khi Myspace trở thành biểu tượng của thông tin rác, giao diện lộn xộn và bị gạt ra ngoài lề. Nhận ra nguy cơ sống còn, Pump.fun đã phát động một cuộc chiến phản công gần như tuyệt vọng.

Đầu tiên, họ đã nâng tỷ lệ mua lại token từ 25% doanh thu hàng ngày lên 100%. Mặc dù điều này có nghĩa là khoảng 254.000 USD mỗi ngày được sử dụng cho việc mua lại, cao hơn nhiều so với 13.000 USD mỗi ngày của Let'sBONK (chỉ chiếm 1%), nhưng cũng đại diện cho việc Pump.fun đưa toàn bộ doanh thu của mình để mua lại, chứ không phải để phát triển nền tảng.

Thứ hai, họ đã triển khai một chương trình khuyến khích kéo dài 30 ngày, thưởng cho các token PUMP dựa trên hoạt động giao dịch. Nhưng phản hồi ban đầu cho thấy chiến lược này không làm thay đổi tình thế cạnh tranh.

Vấn đề không nằm ở cấp độ chiến thuật, mà là ở cấp độ chiến lược. Dù có bao nhiêu chương trình mua lại hay khuyến khích, cũng không thể khôi phục lại niềm tin đã mất, cũng như không thể tập trung lại sự chú ý của người dùng đã chuyển đi.

Cơ chế thưởng của Pump.fun chỉ xoay quanh khối lượng giao dịch, trong khi Let'sBONK đã xây dựng một hệ thống thưởng sinh thái thực sự gắn liền với lợi ích của người dùng.

Chương trình thưởng BONK cho phép người dùng khóa tài sản từ 6 đến 12 tháng, nhận phần chia sẻ doanh thu theo tỷ lệ từ các sản phẩm trong hệ sinh thái như BonkBot, BonkSwap. Thời gian khóa càng dài, hệ số càng cao. Sản phẩm hoạt động càng tốt, người dùng càng được hưởng nhiều lợi ích. Đây không phải là "chi tiền để người khác giao dịch", mà là "trả tiền để người dùng cùng xây dựng".

Người dùng (bao gồm cả bên dự án) có thể nhận được "Điểm Bonk" thông qua giao dịch, mua hoặc phát hành token. Những điểm này dự kiến trong tương lai có thể đổi lấy hàng hóa hoặc quyền lợi, nhằm khuyến khích sự tham gia tích cực hơn. Trải nghiệm phát triển theo cách gamification giúp người dùng cảm thấy họ đang tham gia vào một sứ mệnh lớn hơn.

Khi Pump.fun vẫn đang tìm hiểu về ICO và việc thanh toán airdrop bị trì hoãn, Let'sBONK đã cung cấp cho người dùng cốt lõi một hệ thống thưởng có cấu trúc. Trong thế giới mã hóa, vốn luôn chảy về các cơ chế khuyến khích tốt hơn.

!7388155

Bối cảnh lớn hơn

Trong các ngành công nghiệp truyền thống, các nhà lãnh đạo thị trường thường có thể ngồi vững trên ngai vàng hàng chục năm. General Motors đã dẫn đầu ngành sản xuất ô tô suốt nửa thế kỷ, còn IBM kiểm soát máy tính doanh nghiệp cũng gần như tương tự. Tuy nhiên, trong thị trường số, chi phí chuyển đổi của người dùng gần như bằng không, vị thế thống trị có thể biến mất chỉ trong vài tháng.

Có cuộc điều tra tiết lộ, đồng sáng lập của Pump.fun, Dylan Kerler, đã từng tham gia vào trò lừa đảo "thổi phồng hàng hóa" vào năm 2017 - chính là hành vi mà Pump.fun tuyên bố sẽ chấm dứt. Trong một ngành công nghiệp được xây dựng dựa trên lòng tin và meme, sự sụp đổ của uy tín tương đương với một cuộc khủng hoảng sinh tồn.

Sự thành công của Let'sBONK không phải vì họ đã xây dựng một sản phẩm tốt hơn về bản chất, mà là vì họ đã xâm nhập thị trường vào thời điểm danh tiếng của Pump.fun yếu nhất. Trong nền kinh tế chú ý, thời điểm thường quan trọng hơn công nghệ.

Logic của người chiến thắng trong hiệu ứng mạng bắt đầu đảo ngược. Khi người dùng bắt đầu di chuyển sang Let'sBONK, vòng quay đã làm Pump.fun nổi lên cũng bắt đầu đảo ngược. Các nhà phát triển đi theo các nhà giao dịch, các nhà giao dịch theo đuổi các dự án nóng nhất, tốc độ giảm của nền tảng cũng theo đó mà tăng tốc.

!7388156

Pump.fun còn cơ hội lật ngược tình thế không? Mặc dù thị phần đã giảm mạnh, nhưng nó vẫn chưa đến mức phải rời khỏi.

Họ thực sự có một số lợi thế: 1,2 tỷ USD tài trợ đã mang lại cho họ thời gian, đồng thời cũng cung cấp cho họ vốn để thử nghiệm và vượt qua các đối thủ. Nền tảng của họ từng hỗ trợ hàng trăm nghìn lần phát hành dự án mà không gặp sự cố - điều này đặc biệt quan trọng trong môi trường mà các nền tảng mới khác dễ dàng thất bại dưới áp lực cao. Ngay cả khi thị phần giảm, họ vẫn có doanh thu trên 250.000 USD mỗi ngày, gần 100 triệu USD mỗi năm, cộng với quỹ dự trữ khổng lồ, nền tảng vẫn còn.

Họ là người tiên phong trong thể loại này. Việc biến việc phát coin từ lập trình thành thao tác chỉ cần vài cú nhấp chuột đã giúp họ giành được sự nhận diện thương hiệu lâu dài. Lợi thế ra mắt không phải là thứ có thể biến mất chỉ bằng lời nói.

Những hành động gần đây cũng cho thấy họ chưa từ bỏ: Pump.fun 2.0 đã thêm cập nhật dữ liệu thời gian thực và giao dịch một chạm; tỷ lệ mua lại tăng lên 100%; ra mắt khuyến khích người dùng. Đây không phải là tư thế nhận thua, mà là phản công.

Tình huống có khả năng xảy ra nhất không phải là thất bại toàn diện, mà là sự phân mảnh của thị trường. Trong lĩnh vực mã hóa, rất ít khi có những kẻ độc quyền vĩnh viễn. Có khả năng hơn, Let'sBONK sẽ trở thành nền tảng chính, dẫn đầu về số lượng phát hành token và doanh thu, trong khi Pump.fun sẽ chuyển mình thành nền tảng phân khúc với người dùng trung thành, chiếm lĩnh một vị trí nhờ giao diện, chức năng hoặc hệ sinh thái.

Nhưng để thực sự lật ngược tình thế, Pump.fun không chỉ cần giải quyết các vấn đề kỹ thuật hoặc dựa vào tiền bạc để giữ chân người dùng, mà còn phải xây dựng lại niềm tin và chiếm lĩnh lại văn hóa. Điều này có nghĩa là phải thực hiện một cấu trúc kinh tế mã hóa minh bạch, lấy cộng đồng làm trung tâm, và thậm chí có thể cần phải thay đổi hoàn toàn ban lãnh đạo để hoàn toàn thoát khỏi những tranh cãi trong quá khứ.

Triều đình Pháp từ lâu đã hiểu một điều: khi