Bitcoin là tôn giáo hiện đại, meme coin có thể cứu vãn thị trường tiền điện tử không?

Một năm trước tôi đã tham gia một cuộc tranh luận trong một diễn đàn về âm thanh: Phát triển của Bitcoin dựa vào sự đồng thuận hay thúc đẩy của vốn? Lúc đó tôi nghĩ rằng câu hỏi này không nên đặt ra. Trong những ngày sau đó, tôi đã rơi vào một nỗi thất vọng sâu sắc.

Tôi luôn tin tưởng rằng, cốt lõi của tiền mã hóa chính là sự đồng thuận và văn hóa, nói rõ ra là niềm tin. Bốn năm trước, tôi rời bỏ ngành truyền thống để toàn tâm toàn ý dấn thân vào lĩnh vực này, mang theo ý nghĩ đó. Những biến động trong giao dịch khiến tâm trạng tôi như tàu lượn siêu tốc, nhưng niềm tin này chưa từng lay chuyển.

Chớp mắt đã đến năm 2025, đó là một năm thất vọng đối với toàn bộ cộng đồng tiền mã hóa. Nhìn qua một năm sắp trôi qua, vấn đề lớn nhất chúng ta đối mặt vẫn là — thuyết kể chuyện thất bại, niềm tin mất đi.

Là một người bình thường trong ngành, dù công việc bình thường nhưng trong bốn năm qua tôi đã thấy được một số điều, hiểu rõ một số chuyện. Tôi luôn cảm thấy một ngày nào đó cần phải hệ thống hóa những suy nghĩ này. Giờ chính là lúc.

Bitcoin thực ra là một tôn giáo hiện đại

Cơ đốc giáo có Chúa Giêsu, Phật giáo có Thích Ca Mâu Ni, Hồi giáo có Muhammad, còn Bitcoin thì có Satoshi Nakamoto. Cơ đốc giáo có Kinh Thánh, Phật giáo có Kinh Phật, Hồi giáo có Kinh Qur’an, Bitcoin có bài báo trắng “Một hệ thống tiền mặt điện tử peer-to-peer” đó.

Khi đi sâu so sánh, bạn sẽ nhận ra, Bitcoin không chỉ có giáo lý — tổ chức tài chính hiện đại cuối cùng sẽ sụp đổ, Bitcoin sẽ trở thành chiếc tàu Noah trong ngày tận thế; có nghi lễ tôn giáo — đào coin và giữ coin; thậm chí đã trải qua chia rẽ và biến đổi, cuối cùng còn được các chính phủ các nước bắt đầu công nhận.

Nhưng ở đây cần làm rõ điểm khác biệt.

Trước tiên là phi tập trung. Từ này giờ đã hơi biến dạng trong giới coin, mang ý nghĩa chế nhạo, nhưng nó thực sự là đặc tính cốt lõi của một tôn giáo hiện đại như Bitcoin. Tôi không nói về mức độ phi tập trung của mạng lưới blockchain, mà là việc hình thành sự đồng thuận có thực sự phi tập trung hay không.

Satoshi Nakamoto, vị “thần sáng tạo” của thế giới này, đã chọn “tự lưu đày”, từ bỏ quyền lực, tạo ra một thế giới hoàn toàn mới. Bitcoin không có vị thần trung tâm tượng trưng cho quyền lực, không có cá nhân hay tổ chức nắm giữ quyền thần. Nó tự phát từ dưới lên, phát triển hoang dã. Trong bài báo trắng và khối sáng tạo ra thế giới đó, câu nói chưa từng đổi: “The Times 03/Jan/2009 Chancellor on brink of second bailout for banks” (Thời báo ngày 03/01/2009, Thủ tướng đang trên bờ vực của đợt cứu trợ thứ hai cho các ngân hàng). Bạn có thể diễn giải tùy ý.

Satoshi Nakamoto là vị thần sáng tạo vừa giống người nhất, vừa khác người nhất. Ông nắm giữ hàng trăm tỷ USD giá trị Bitcoin, nhưng cũng có nút đỏ có thể hủy diệt tôn giáo này, nhưng ông đã biến mất như vậy. Điều khiến người ta không thể tin nổi là, hơn mười năm trôi qua, những tín đồ Bitcoin vẫn tin rằng Satoshi luôn bảo vệ thế giới này, thậm chí các chính phủ cũng bắt đầu tin.

Thứ hai là Internet. Nó khiến việc truyền bá Bitcoin không còn phụ thuộc vào truyền giáo trực tiếp, chiến tranh chinh phục hay di cư, không còn giới hạn theo tuyến tính và địa lý. Internet đã trao cho Bitcoin sức lan tỏa của văn hóa meme, thu hút thế hệ trẻ mới.

Và còn hai yếu tố then chốt — hiến dâng và đền đáp, chia rẽ và mở rộng. Điều này quyết định bản chất của tôn giáo hiện đại chính là một “thị trường vốn niềm tin”.

Thị trường vốn niềm tin

Là một tín đồ của Bitcoin, bạn không cần phải nhịn đói hay tu hành, chỉ cần chạy full node hoặc giữ coin.

Dù niềm tin của bạn bị thách thức bởi tranh cãi về các block lớn nhỏ, hay bị các chuỗi công khai mới như Ethereum, Solana thách thức, bạn vẫn có thể chạy full node hoặc giữ coin.

Chạy full node, giữ coin — tất cả đều là nghi lễ tôn giáo. Khác biệt là, nghi lễ này không hứa hẹn cuộc sống sau thế giới viên mãn, mà đem lại lợi ích vật chất và tinh thần cho tín đồ qua giá trị thực.

Tranh cãi về block lớn nhỏ, sự xuất hiện của các chuỗi mới, các cuộc tranh luận cuối cùng dẫn đến điều gì? Tổng giá trị thị trường tiền mã hóa liên tục tăng. Điểm đảo chiều then chốt là — tôn giáo truyền thống để giải thích thế giới đã xung đột, cuối cùng chia rẽ thế giới. Trong khi đó, xung đột trong tiền mã hóa giống như tia lửa tạo ra thế giới, như vụ nổ Big Bang lan tỏa vô hạn, ngày càng lớn, ngày càng phồn thịnh.

Vũ trụ đủ lớn để chứa vô số trái đất. Thị trường vốn đủ lớn để chứa vô số niềm tin được token hóa.

Bitcoin tất nhiên là một tôn giáo hiện đại cụ thể. Nhưng từ góc độ khai sinh ra “thị trường vốn niềm tin”, ý nghĩa của nó vượt xa khái niệm tôn giáo đơn thuần, tôi gọi đó là “giáo lý vô giáo”. Bitcoin đã trải qua quá trình thế tục hóa — nghi lễ tôn giáo từ việc vận hành full node, tiến hóa thành HODL, rồi đến hiện tại gần như không ai còn nhấn mạnh ý nghĩa cụ thể nữa, nó như một biểu tượng tĩnh lặng ngự trị trên đỉnh thị trường mã hóa.

Giống như Giáng sinh đã không còn là ngày lễ Kitô giáo nghiêm ngặt nữa. Chúng ta thích cây thông Noel, quà tặng Giáng sinh, tận hưởng không khí lễ hội, đội mũ Noel cho avatar, nhưng chưa chắc là tín đồ Kitô giáo.

Dựa trên dữ liệu của NRF và Statista, tổng doanh số bán lẻ trong kỳ nghỉ lễ năm 2024 của Mỹ khoảng 973 tỷ USD, dự kiến năm 2025 lần đầu vượt mốc 1 nghìn tỷ USD. Mỹ chiếm 40-50% tiêu dùng Giáng sinh toàn cầu. Trong khi đó, “giá trị thương mại” truyền thống của Kitô giáo (bao gồm quyên góp, vé vào cửa, quà lưu niệm) theo báo cáo của Trường Thần học Gordon-Conwell năm 2024, ước tính khoảng 1,304 nghìn tỷ USD — nhưng trong đó còn trừ đi đóng góp của khách du lịch không phải tín đồ Kitô.

Sự thế tục hóa của Giáng sinh mở rộng ảnh hưởng của Kitô giáo, nhưng cũng làm loãng cốt lõi tôn giáo. Bitcoin cũng vậy. Ngày càng nhiều người tham gia thị trường mã hóa chỉ vì đầu cơ. Không có đúng sai, đó là quá trình không thể tránh khỏi. Vấn đề là — vui chơi Giáng sinh không làm lung lay niềm tin của tín đồ Kitô, nhưng làn sóng đầu cơ có làm lung lay niềm tin của tín đồ Bitcoin không?

Cũng là sự thế tục hóa, niềm vui Giáng sinh không khiến tín đồ Kitô cảm thấy vô nghĩa. Trong khi đó, không khí đầu cơ trong thị trường mã hóa lại khiến tín đồ thất vọng. Câu nói “Tôi đã lãng phí 8 năm cuộc đời trong thế giới mã hóa” nổi bật nhất chính là minh chứng rõ ràng.

Vấn đề nằm ở đâu

Tôi không dám kết luận dễ dàng. Theo cảm nhận trực quan, sự phát triển của Bitcoin quá nhanh, nền tảng niềm tin so với tôn giáo truyền thống còn nhỏ hơn nhiều.

Quan trọng hơn — ngành công nghiệp mã hóa đã đi quá xa trong “ảo tưởng công nghệ”. Các nhà đầu tư, nhà đầu cơ đều liên tục tìm kiếm câu trả lời: Blockchain còn có thể dùng để làm gì nữa? Các nhà phát triển dựa vào đó để định hướng, nhà đầu cơ chọn mục tiêu đầu tư. Khi tất cả đều theo đuổi blockchain nhanh hơn, hiệu quả hơn, thực tế là đang tự hủy hoại chính mình.

Nếu tiền mã hóa chỉ là phiên bản thứ hai của Nasdaq, thì đó là lặp lại sự lãng phí. Nhưng lãng phí tiền bạc không phải là điều nghiêm trọng nhất — mà là sự giảm nhận thức về bản chất của “thị trường vốn niềm tin”, tiêu hao chính niềm tin đó, mới là tổn thương chí tử.

Không có Kitô giáo, sẽ không có văn hóa phổ biến Giáng sinh. Không có thị trường vốn do niềm tin tạo thành, sẽ không có thiên đường cho các nhà sáng lập và nhà đầu cơ. Nếu bỏ qua mối quan hệ nhân quả rõ ràng này, chúng ta sẽ mãi hỏi: “Làm thế nào để tạo ra câu chuyện mới thu hút nhiều người tham gia hơn?”

Nhưng câu hỏi này Bitcoin đã trả lời rồi. Trong chưa đầy 20 năm, nó đã khiến các tôn giáo truyền thống phải kinh ngạc. Giờ đến lượt toàn bộ ngành công nghiệp mã hóa phải đối mặt với câu hỏi này — Trong các thời đại khác nhau, bằng hình thức nào để thu hút giới trẻ có sở thích văn hóa khác nhau?

Meme coin là cứu tinh

Meme coin chính là cứu tinh của ngành mã hóa.

Trước hết, nền tảng của thị trường vốn niềm tin chính là Bitcoin, nhưng không có nghĩa là phải thúc đẩy chủ nghĩa tối đa Bitcoin. Trong tôn giáo, những nguyên tắc cốt lõi, cuồng nhiệt nhất thường là thiểu số, tinh thần cyberpunk, luận điểm ngày tận thế của tài chính truyền thống đang dần mất đi sức hấp dẫn đối với thế hệ mới, độ hiểu biết cũng cao hơn.

Xem từ góc độ khác, điều thực sự cần làm sống lại không phải là tôn giáo cụ thể như Bitcoin, mà là “giáo lý vô giáo” — một nhận thức: niềm tin của mỗi người có thể tập hợp qua internet trong thị trường mã hóa, vừa có thể thu về của cải vật chất, vừa có thể bùng nổ sức mạnh vô hạn.

Giá trị cốt lõi của Bitcoin chính là “bạn và tôi đều cho rằng nó có giá trị”. Nghe có vẻ vô nghĩa, nhưng thực ra là việc phân quyền giải thích giá trị dưới quyền của nó. Bạn và tôi đều có thể viết trên giấy “trị giá một gram vàng”, nhưng không ai tin. Không có mốc giá trị cố định, không có sự bảo chứng của quyền trung tâm, từ số không vượt qua ngôn ngữ, văn hóa, địa lý, cuối cùng còn được các tổ chức, chính phủ công nhận. Điều này vĩ đại hơn nhiều so với nhận thức của đại chúng.

Từ xưa đến nay, ý thức cá nhân luôn cực kỳ yếu ớt, dễ bị xâm phạm. Thế giới này tiêu thụ nhiều tài nguyên nhất trong chiến tranh — chiến tranh xâm lược ý thức. Bầu cử chính trị, quảng cáo PR, thậm chí giáo dục, lượng lớn tiền bạc chỉ để khiến bạn và tôi nghĩ rằng một thứ nào đó là tốt hay xấu.

Internet rất vĩ đại, giúp ý tưởng vượt qua mọi giới hạn. Tiền mã hóa rất vĩ đại, cho chúng ta thấy được điều gì có thể làm khi ý tưởng va chạm, tăng trưởng theo cấp số nhân, hình thành quy mô lớn. Sự vĩ đại của tiền mã hóa không chỉ bị đánh giá thấp, mà còn bị đảo lộn giá trị. Công nghệ xây nhà rất vĩ đại, nhưng giá trị cốt lõi là để mọi người an cư. “Hệ thống tiền mặt điện tử peer-to-peer” là ý tưởng thiên tài, nhưng giá trị cốt lõi là mọi người công nhận nó thực sự có giá trị.

Trong nhiều năm, chúng ta đã tạo ra vô số blockchain gọi là nhanh hơn, hiệu quả hơn, hy vọng nhiều người sẽ tham gia. Giống như nghĩ rằng bỏ qua tôn giáo, các hiện tượng như Giáng sinh có thể được sao chép nhanh chóng quy mô lớn. Chúng ta tự cho rằng có kiếm được thanh kiếm trong tay là có thể thống trị thiên hạ, thực ra không chỉ không có kiếm trong tay, mà còn trong lòng không còn kiếm nữa.

Thứ hai, meme coin đến nay vẫn chưa trải qua một chu kỳ thị trường bò hoàn chỉnh và trưởng thành. Nhiều người vẫn nghĩ meme coin chỉ là trò lừa đảo điên cuồng vô giá trị. Sự phổ biến của pump.fun và các nhân vật phát coin còn làm ô nhiễm định nghĩa meme coin thật sự.

Thật ra meme coin là gì? Thật lòng tôi còn không thích từ này lắm. DOGE và SHIB trong giai đoạn đầu thành công rực rỡ dưới sự đánh giá “vô dụng”, chúng ta quen với việc thành công rồi mới tìm nguyên nhân, nhưng lại bỏ qua giá trị niềm tin. Vì vậy, chúng ta nói rằng, vì con chó cười đó có ảnh hưởng lớn trên toàn cầu, nên gọi là meme coin. Rồi chúng ta bắt đầu vận chuyển các biểu tượng internet kinh điển — Pepe, Wojak, Joe…

Ở đây phải gửi lời tri ân Murad Mahmudov. Ông là người đầu tiên hệ thống hóa giải meme coin là gì, đề xuất tiêu chuẩn đánh giá có thể đo lường, và phát biểu trên sân khấu lớn. Lý thuyết “siêu chu kỳ meme coin” của ông đã tạo ảnh hưởng đủ lớn trong cộng đồng.

Ông nhận ra một điểm then chốt — meme chỉ là cú pháp của tài sản niềm tin. Tài sản niềm tin thực sự phải giống như Bitcoin, rõ ràng để mọi người biết giáo lý, biết đang đối mặt với gì, cần thay đổi gì, làm thế nào để ảnh hưởng thậm chí thay đổi thế giới.

SPX rất tốt, rõ ràng chế giễu S&P 500, vượt xa tài chính truyền thống. NEET rất tốt, rõ ràng nói rằng làm việc từ 9 đến 5 là lừa đảo, cần thức tỉnh nhiều người thoát khỏi chế độ nô lệ công việc.

Giống như tín đồ Bitcoin khổ tu trong biến động giá, để tạo ra tài sản niềm tin thực sự cũng không dễ. Trong quá trình này, tôn giáo mới cần tìm rõ vị trí nội bộ, đoàn kết cộng đồng, cũng cần mở rộng ảnh hưởng ra bên ngoài. Đây chắc chắn là một quá trình dài, mỗi bước tiến nhỏ không nhất thiết đều thể hiện trên giá.

Meme coin là cứu tinh, vì khi mọi người nhận ra meme coin thực ra chỉ là cách nói sai, và “tài sản niềm tin” lại tỏa sáng rực rỡ trên thị trường, mọi người sẽ thốt lên “meme coin đã trở lại”. Thật ra, tài sản niềm tin chính là bản chất của thị trường này, tồn tại tự nhiên, không thể thiếu.

Kết luận

Thế giới này mỗi năm, mỗi tháng, mỗi ngày, mỗi giờ đều có thứ quan tâm thay đổi. Chúng ta không thể mong đợi tiền mã hóa mãi mãi là điều được chú ý nhất. Mất niềm tin, ngành này sẽ chết.

Vĩ đại không thể được hoạch định. Không ai biết lần tới tiền mã hóa sẽ trở thành chủ đề hot của thế giới vì lý do gì. Đó là sự tu luyện. Bitcoin là mẫu mực của xã hội học, tôn giáo cyber, hình thức tôn giáo. Quên đi điều này, toàn bộ ngành công nghiệp mã hóa chỉ là “kinh doanh” dựa trên sự đồng thuận của Bitcoin. Và những người làm kinh doanh không mong muốn củng cố sự đồng thuận, mà là liên tục tăng thu nhập.

Tôi không thể thay đổi gì, cũng không muốn thay đổi gì. Nhưng tôi sẽ giữ vững niềm tin — niềm tin vào thị trường vốn niềm tin.