Tại sao các sàn giao dịch tiền mã hóa lại thường xuyên phá sản? Nhà đầu tư nên đối phó như thế nào

Trong thị trường tiền điện tử, biến động giá cả thực sự dữ dội, nhưng nhiều người lại bỏ qua một rủi ro lớn hơn — sự phá sản của các sàn giao dịch. So với sự dao động của giá trị tài sản ảo, việc sàn giao dịch đóng cửa thường gây thiệt hại nghiêm trọng hơn cho nhà đầu tư, mức thiệt hại thường vượt quá mong đợi. Đáng cảnh báo là, đây không phải là hiện tượng hiếm gặp mà là bi kịch diễn ra gần như hàng năm. Vậy, những sàn giao dịch từng nổi tiếng đã đi đến phá sản, nguyên nhân căn bản là gì, và nhà đầu tư nên làm gì để tránh rủi ro?

Những sàn giao dịch nổi tiếng đã biến mất

Theo số liệu thống kê, số lượng sàn giao dịch tiền điện tử toàn cầu đã đạt khoảng 670, nhưng cùng lúc đó, nhiều nền tảng cũng âm thầm biến mất. Các sàn phá sản này gồm Mt.Gox, FCoin, FTX, v.v., từng là những tên tuổi hàng đầu trong ngành, cuối cùng lại không thoát khỏi số phận suy tàn.

Mt.Gox（2014 phá sản）

Mt.Gox (“Môn đầu giao”) là một sàn giao dịch tiền điện tử thành lập tại Nhật Bản, do cha đẻ của eMule Jed McCaleb thành lập vào tháng 7 năm 2010. Tháng 3 năm 2011, McCaleb bán lại cho người Pháp Mark Karpeles. Sau quá trình cải tổ và mở rộng loại tiền, từ 2011 đến 2013, Mt.Gox nhanh chóng trở thành sàn Bitcoin lớn nhất thế giới. Tuy nhiên, trong một vụ tấn công hacker vào năm 2014, nền tảng này mất 850.000 BTC (tương đương khoảng 4,73 tỷ USD vào thời điểm đó), sau đó tuyên bố phá sản.

Yes-BTC（2015 phá sản）

Nền tảng này từng là một trong ba sàn giao dịch tiền mã hóa lớn của Đài Loan, gặp phải vụ trộm cắp và rút tiền vào tháng 2 năm 2015. Chủ tịch Hứa Triệu Dực vì nợ hơn 6 triệu nhân dân tệ từ các tổ chức cho vay nặng lãi, đã tham ô hơn 1.600 BTC của người dùng rồi bỏ trốn, cuối cùng sàn này tuyên bố đóng cửa.

FCoin（2020 phá sản）

FCoin do tác giả cuốn “Blockchain: Định hình lại cấu trúc tài chính và kinh tế tương lai” là Zhang Jian sáng lập vào tháng 5 năm 2018. Nền tảng này gây chú ý nhờ mô hình “giao dịch và khai thác, chia sẻ lợi nhuận giữ token”, chỉ trong nửa tháng đã vọt lên vị trí số 1 toàn cầu về khối lượng giao dịch, thậm chí vượt tổng của các sàn thứ 2 đến thứ 7. Tuy nhiên, do áp lực cạnh tranh trong ngành và cơ chế chia thưởng không bền vững, token nền tảng FT và khối lượng giao dịch đều sụt giảm mạnh. Cuối năm 2018, nhà sáng lập rời đi để cứu vãn thị trường nhưng không thành công, đến năm 2020 mới thừa nhận nền tảng không thể thanh toán từ 7.000 đến 13.000 BTC.

FTX（2022 phá sản）

FTX do người Mỹ Sam Bankman-Fried sáng lập vào năm 2019, tên đầy đủ là “Futures Exchange”. Trong giai đoạn bùng nổ thị trường 2020-2021, khối lượng giao dịch của FTX liên tục tăng, từng là nền tảng thứ hai toàn cầu. Nhưng vào tháng 11 năm 2022, nền tảng bị phát hiện vi phạm nghiêm trọng, dẫn đến rút tiền hàng loạt của người dùng, token FTT giảm mạnh, cuối cùng phá sản và tái cấu trúc.

Bittrex（2023 phá sản）

Bittrex (“B mạng”) thành lập năm 2014, do nhiều cựu nhân viên các công ty công nghệ lớn sáng lập, nổi tiếng về độ an toàn. Năm 2018, thị phần gần 23%, hơn 300 loại token, từng nằm trong top 3 sàn giao dịch toàn cầu. Nhưng đến tháng 4 năm 2023, bị cơ quan quản lý Mỹ cáo buộc hoạt động trái phép, chỉ sau một tháng đã nộp đơn xin phá sản bảo vệ, quy mô tài sản nợ trong khoảng 5-10 tỷ USD, hơn 100.000 chủ nợ.

Ngoài các trường hợp trên, còn nhiều nền tảng khác lần lượt sụp đổ như Bitfloor (2013), 796 (2015), DrogonEX (2019), Trung Tâm ZB (2022), AEX (2022), Hổ Phù HOO (2022), JPEX (2023), v.v. Nguyên nhân chung của các vụ này là gì?

Nguyên nhân sâu xa dẫn đến phá sản của các sàn giao dịch

Việc sàn giao dịch sụp đổ chủ yếu xuất phát từ hai nhóm yếu tố: vấn đề nội bộ và tác động từ môi trường bên ngoài.

Nguyên nhân nội bộ dẫn đến phá sản

Lỗ hổng an ninh kỹ thuật

Hệ thống bảo vệ an toàn hoàn chỉnh là sinh mệnh của sàn giao dịch. Một khi phòng tuyến bị phá vỡ, hacker sẽ lợi dụng sơ hở tấn công, cướp đoạt tài sản của người dùng. Thảm họa của Mt.Gox là bài học đắt giá nhất. Thực tế, nhiều nền tảng lớn cũng từng bị tấn công hacker, nhưng nhờ dự trữ vốn dồi dào, có thể nhanh chóng bù đắp lỗ hổng.

Chiếm dụng tài sản của sáng lập

Một số quản lý sàn đã chuyển nhượng hoặc sử dụng trái phép quỹ của người dùng để đầu tư hoặc chi tiêu cá nhân, chính là nguyên nhân trực tiếp khiến FTX và Yes-BTC đi đến diệt vong. Những vụ việc này thường bị phát hiện khi thiếu hụt tài chính, khiến nhà đầu tư mất sạch vốn.

Quản lý vận hành kém

Suy vong của FCoin chủ yếu bắt nguồn từ cơ chế chia thưởng cao không bền vững và quy định thay đổi liên tục, gây ra làn sóng rời bỏ quy mô lớn trong cộng đồng. Ngoài ra, một số sàn gặp khó khăn do quản lý khóa riêng không đúng cách, ví dụ như sàn Canada không thể truy cập khóa riêng do sáng lập viên đột ngột qua đời, cuối cùng mất 145 triệu USD tài sản mã hóa.

Nguyên nhân từ môi trường bên ngoài dẫn đến phá sản

Áp lực quản lý ngày càng lớn

Khi thị trường tiền mã hóa mở rộng quy mô, các cơ quan quản lý các quốc gia ngày càng can thiệp sâu, trấn áp các nền tảng vi phạm. Ví dụ, sàn AEX từ lâu đã rút lui trong cơn bão quản lý năm 2013.

Chu kỳ biến động thị trường

Trong thị trường tăng giá, giá trị tài sản ảo tăng vọt, doanh thu sàn dồi dào, ngành công nghiệp thịnh vượng. Nhưng khi thị trường giảm, khối lượng giao dịch giảm mạnh, đa số nền tảng rơi vào cảnh thua lỗ, dù cắt giảm chi phí cũng khó tránh khỏi phá sản, điển hình là Bittrex.

Cách lựa chọn nền tảng giao dịch tiền điện tử một cách khoa học

Trước nhiều sàn giao dịch, nhà đầu tư mới thường bối rối. Lựa chọn đúng đắn là điều cực kỳ quan trọng, quyết định đến an toàn vốn của bạn, quyết định sai có thể dẫn đến thảm họa.

Ưu tiên đánh giá độ an toàn

Vì nhiều nền tảng đã phá sản, các nền còn tồn tại cũng khó đảm bảo tuyệt đối an toàn. Do đó, khi chọn sàn, an toàn phải đặt lên hàng đầu. Cần chú ý đến kiến trúc an ninh của nền tảng, giấy phép hợp pháp, quỹ dự phòng rủi ro, v.v. Có thể tra cứu lịch sử bị tấn công, cơ chế ứng phó khẩn cấp, năng lực đội ngũ kỹ thuật và báo cáo kiểm toán độc lập qua các kênh liên quan. Ngoài ra, cần xác minh giấy phép với cơ quan quản lý để tránh bị lừa đảo giả mạo giấy phép.

So sánh phí giao dịch dựa trên cùng mức độ an toàn

Chỉ khi đảm bảo an toàn vốn, mới nên xem xét phí. Khi các nền tảng có mức độ an toàn tương đương, ưu tiên chọn phí thấp hơn. Tuy nhiên, nếu phí của các nền tảng nhỏ không tên rẻ hơn các nền lớn uy tín, tuyệt đối không bị mê hoặc bởi giá rẻ, vì rủi ro sàn nhỏ phá sản hoặc bỏ trốn thường cao hơn.

Chọn loại token phù hợp theo nhu cầu giao dịch

Các đồng chính như Bitcoin, Ethereum gần như có mặt trên tất cả các nền tảng, khác biệt không lớn. Nhưng nếu muốn giao dịch các token vốn hóa nhỏ hoặc mới nổi, có thể cần đến các sàn thứ hai, thứ ba vì các sàn lớn có tiêu chuẩn niêm yết nghiêm ngặt.

Chú trọng trải nghiệm giao dịch

Đối với nhà giao dịch tích cực, tốc độ thực thi giao dịch cực kỳ quan trọng, đặc biệt trong các tình huống thị trường cực đoan. Các nền tảng lớn thường có hiệu suất hệ thống tốt hơn nhỏ. Đồng thời, cần xác nhận giao diện giao dịch, công cụ biểu đồ có phù hợp với thói quen của mình không.

Khuyến nghị đầu tư trong rủi ro phá sản của tiền điện tử

Đối mặt với rủi ro kéo dài của phá sản sàn trong hệ sinh thái tiền mã hóa, nhà đầu tư nên:

Thứ nhất, không tập trung toàn bộ tài sản vào một sàn duy nhất. Phân tán tài sản, giảm thiểu rủi ro thất bại đơn điểm.

Thứ hai, thường xuyên theo dõi động thái của nền tảng. Cập nhật kịp thời tiến trình huy động vốn, động thái của sáng lập, đánh giá của ngành, phát hiện bất thường để rút lui kịp thời.

Thứ ba, ưu tiên chọn các nền tảng có thương hiệu, được quản lý đa dạng, vận hành minh bạch. Các nền tảng này dù có thể phí cao hơn, nhưng về lâu dài rủi ro thấp nhất.

Thứ tư, xem xét các sàn phi tập trung (DEX). Dù thanh khoản và trải nghiệm có thể không bằng các sàn tập trung, nhưng hoàn toàn tránh được rủi ro phá sản nền tảng.

Các đợt phá sản trong thị trường tiền điện tử cảnh báo tất cả nhà đầu tư rằng việc chọn sàn giao dịch không phải chuyện nhỏ. Chỉ có đánh giá cẩn trọng, lựa chọn vững chắc mới giúp bạn đứng vững trong thị trường đầy rủi ro này.